II - Quadrevisie

Inleiding

Veel muziekliefhebbers nemen slechts node afscheid van hun Quad muzieksysteem: maar ja, denkt men vaak, de techniek heeft toch niet stil gestaan en zou een nieuwe installatie niet beter zijn? De techniek heeft zeker niet stilgestaan: vooral de onderdelen van nu zijn veel beter dan die eind jaren zestig toen Quad doorbrak en bij revisie profiteert ook uw oude Quad daarvan. Helaas hebben de ontwerpen qua elektronica geen gelijke tred gehouden met die betere onderdelen: veel klassieke ontwerpen zijn gewoon beter dan de moderne die vooral gericht zijn op functionaliteit (of wat daarvoor wordt aangezien) en gimmicks die een week leuk zijn en dan alleen maar ballast zijn. Als het je echt om muziek en geluidskwaliteit gaat val je vaak in de extreme en nodeloos kostbare apparatuur. En kabels en nog zo wat. Het is net zoiets als kerstboom ballen van gewapend beton: ze zijn wel sterker, maar is het nodig?

De techniek heeft zich zeker ontwikkeld maar dan vooral in de verkleining van onderdelen en in de vervanging van transistoren door IC's wat zich vooral kenmerkt door massaproductie die slechts zelden tot kwaliteitsverbetering leidt en meestal juist het tegendeel bereikt.








Zeker het geniale ontwerp van Peter Walker en Peter Baxandal van de Quad 33/303 voor/eindversterker combinatie (met eventueel de FM3 tuner ontwikkeld door goede vriend van Peter Walker en audioredacteur van Gramophone Geoffry Horn) die velen nog op zolder hebben liggen, is na revisie nog altijd een topklasse systeem dat de vergelijking met systemen van nu moeiteloos doorstaat en bijna altijd hoorbaar wint. Veel muziekliefhebbers die de revisie hebben laten doen omdat men een nieuw systeem te duur vond, kwamen tot de verrassende ontdekking dat de opgeknapte Quad ook de meeste nieuwe versterkers ruimschoots en hoorbaar de baas is.

Na zo’n jaar of 15 beginnen de prestaties van de apparatuur merkbaar terug te lopen. Dat de gebruiker dat niet altijd in de gaten heeft, komt doordat het een langzaam proces is. Bij uw auto merkt u dat meestal ook niet, maar direct na een grote beurt loopt hij weer merkbaar beter. Bij elektronica speelt dat ook een rol.
Of het apparaat veel is gebruikt, speelt nauwelijks een rol. Pas nog had ik een geheel nieuwe Quad set, nooit gebruikt en in de originele verpakking, 40 jaar op zolder gestaan, maar toch aan een grote beurt toe: uitgedroogde condensatoren, verlopen weerstanden, gecorrodeerde schakelaars.
Vooral de eindversterker heeft daar last van omdat daar de grootste stromen lopen; die levert het vermogen aan de luidsprekers. Van alle Quad eindversterkers is de Quad 303 daarvoor het minst gevoelig omdat deze een gestabiliseerde voeding heeft die dat voor een deel maskeert. Ook verdwijnen in deze stabilisatie vrijwel alle vervuilingen in het lichtnet waarvoor sommige bedrijven kostbare filters verkopen. De Quad 405 (306, 606 en opvolgers) hebben geen gestabiliseerde voeding, net als talloze versterkers uit het Verre Oosten en daar lopen deze lichtnetstoringen vrijwel ongehinderd de versterker in. Eén van de vele redenen waarom de Quad 303 hoorbaar de beste Quad versterker is. Met de moderne communicatie, dimmers en andere nevenfuncties via het lichtnet lijkt het net meer op een telefoonkabel dan op een schone stroomleverancier!

Na zo’n jaar of 15 – ongeacht het gebruik – begint de kwaliteit merkbaar terug te lopen en wordt het tijd voor een grote beurt: condensatoren zijn uitgedroogd, veel weerstanden verlopen en de oorspronkelijke instelling is totaal zoek. Geniaal is wel dat juist de Quad 303 eindversterker altijd verloopt naar de veilige kant, nooit in de richting van overbelasting. Wel dient men er rekening mee te houden dat een Quad 303 die meerdere jaren niet is gebruikt, niet zomaar weer in bedrijf mag worden gesteld. Daarmee kan niet alleen de versterker zelf zware schade oplopen, maar lopen ook de aangesloten luidsprekers ernstig gevaar!

De afwijkingen van oudere apparatuur en speciaal Quad zijn hier overbekend en daarom werken wij met vaste prijzen voor het vervangen van alle onderdelen waarvan we weten dat ze daar aan toe zijn. Na die vervanging wordt de versterker of tuner getest en wordt de vervorming gemeten. Zou er dan nog iets moeten worden vervangen dan gebeurt dat alsnog zonder prijsverhoging. Uitzonderingen zijn de voedingstrafo’s en een totaal versleten toetsenblok van de Quad 33 voorversterker; dat wordt dan afzonderlijk bekeken en besproken.

Waarom Quad en geen ander merk? Dat laat zich vrij simpel verklaren. In de eerste plaats gebruikte Quad overwegend standaard onderdelen waarvoor ook nu nog vervangende onderdelen te vinden zijn. Fabrikanten in het Verre Oosten hebben de gewoonte om niet alleen elke drie maanden met iets nieuws te komen of ongemerkt behoorlijke wijzigingen in een product aan te brengen, maar ook voor elke wijziging nieuwe onderdelen te ontwikkelen. Dat levert twee grote problemen op: na een aantal jaren zijn zulke onderdelen absoluut niet meer te krijgen en de documentatie (àls die er al is!) klopt zelden met het apparaat dat voor je staat. En dan zijn er nog fabrikanten die na de wettelijke verplichting om zeven jaar service te verlenen de unieke onderdelen die men nog in voorraad heeft, vernietigen. Als gezegd, voor Quad zijn vrijwel alle onderdelen of equivalenten, soms met wat moeite, nog te vinden. En voor die paar die echt niet te krijgen zijn, hebben we andere oplossingen gevonden, die meestal nog beter zijn ook.

Gereviseerde 33-303-FM3

Dat brengt me ook op het punt ‘originaliteit’. De huidige importeur schermt met de stelling dat de kwaliteit van Quad is te danken aan het gebruik van originele door Quad ‘geselecteerde’ onderdelen. Dat lees je ook bij veel andere merken: speciaal geselecteerde componenten. Gewoon onzin! Uiteraard worden ze geselecteerd maar doorgaans niet op kwaliteit maar op prijs! Quad gebruikte bijna altijd de goedkoopste onderdelen die men kon vinden en je komt dan ook allerlei merken en soorten tegen. De term 'origineel' is dan ook een loze kreet: want wàt is origineel? Zo heeft men jarenlang de klanten en de handel geteisterd met slechte potmeters (op laag niveau hoor je maar één kanaal); ze waren niet alleen van Engels fabrikaat, maar vooral goedkoop. En die vele duizenden roodbruine condensatoren met aluminium draadjes die niet hechtten aan het soldeer en die je zó uit de print kon trekken? Of het Rifa denderfilter op de netschakelaar dat altijd ontplofte en toch steeds weer werd toegepast? Spaar me die originelen!






Het is puur aan het geniale ontwerp van de Quad 33/303/FM3 te danken dat het nog steeds zo geweldig werkt en zeer ruime marges in de toegepaste onderdelen toelaat. Wat niet wegneemt dat betere onderdelen nog wel enige winst opleveren, vooral de veel betere (en kleinere) condensatoren van tegenwoordig geven een duidelijk hoorbare verbetering. Bij revisie worden eersteklas onderdelen gebruikt: de weerstanden zijn alle metaalfilm typen met een tolerantie van 1% (oorspronkelijk koolweerstanden met 20% tolerantie). Het andere uiterste, de duurste onderdelen die je kunt vinden met gouden opdruk is ook weer niet nodig: boven het optimale niveau voegt het niets meer toe.

Garantie
Het is lastig voor oude apparatuur iets over garantie te zeggen. In beginsel heeft u altijd garantie waarvan slechts twee zaken zijn uitgezonderd: de voedingstrafo’s en de druktoetsen van de Quad 33 voorversterker. Voor de garantie geldt geen periode – ook na 3 jaar geldt dit nog, maar de wijze waarop het apparaat is behandeld. Zou na b.v. 2 jaar een transistor de geest geven, dan wordt deze gratis vervangen. Het gaat hierbij altijd om de redelijkheid; ik ga zeer ruimhartig met de garantie om.

LET OP: wanneer u of uw reparateur denkt onderbrekingen of kraken zelf wel even op te kunnen lossen: het gebruik van contactspray is het domste wat u kunt doen! Het middel is erger dan de kwaal: na korte tijd lopen de druktoetsen vast en het gekraak is erger dan voorheen. Schoonmaken is veel werk, soms onmogelijk en dus duur!

Geschiedenis en achtergronden: het begon met buizen

De buizen eindversterker Quad II was (en is) een heel goede eindtrap, maar op zich niet zo heel erg bijzonder; op de uitgangstrafo na, die was bijzonder goed. De prijs was echter relatief aantrekkelijk en het feit dat voor stereo twee exemplaren nodig zijn heeft ook wel iets: je kunt dan bij elke luidspreker een eindtrap plaatsen. De Radford buizen eindversterker STA 25 (er was ook een mono versie MA 25) was echter duidelijk de meerdere van de Quad II en terecht een stuk duurder. We spreken dan van eind jaren vijftig, begin jaren zestig. In die tijd heb ik verscheidene Radfords nagebouwd (2 x 15 watt met EL 84 en Philips AD 9058 trafo’s). Een subliem ontwerp. Lees het verhaal van Jan Kool uit Radio Bulletin over de Radford STA 25 dat van veel inzicht getuigt, elders op de site.






De bijpassende buizen Quad SC 22 voorversterker werd uit de eindtrap gevoed en was de enige (zover mij bekend) die geschikt was voor alle bestaande correcties voor platen (elk platenmerk had zijn eigen correctie!) wat hem zonder meer uniek maakte. Toch ook hier: die aanpassingen waren al lang niet meer nodig, maar werden gewoon gehandhaafd omdat men niet innoveerde. Andere zaken als Tape Monitor werden vanwege dezelfde oorzaak ook niet doorgevoerd. Er zijn een paar mensen waar u voor restauratie van de oude Quad buizen apparatuur terecht kunt. Quad Musikwiedergabe in Gering, bij Koblenz en in Nederland is Willem Visser in Leiden (Gevamp Revisie) zeer actief – 071 531 54 39.

De nieuwe tijd - Transistoren

In de loop van de jaren zestig kwamen de eerste transistorversterkers op de markt die door techneuten werden geprezen, maar muziekliefhebbers haalden er hun neus voor op – en terecht. Ik weet nog heel goed dat mijn zelfgebouwde Fidelio versterker (Amroh – 2 x EL 84 – 10 watt) door mijn technische vrienden minachtend werd afgeschilderd als een erfstuk van de familie Flintstone en dat zij de Robijn – de transistor opvolger van de Fidelio – de hemel in prezen. En die Robijn was in een vergelijking echt niet om aan te horen… Pas veel later leerden we dat crossover vervorming daarvan de oorzaak was en dat zag je in de cijfers niet terug. Later, toen je beter wist waar je naar moest kijken, kon je het in de metingen heel goed vinden! Hoe dan ook, hóórbaar was het wis en zeker!!






De Quad 303 eindversterker was één van de eerste eindtrappen met transistoren die niet alleen even goed, maar zelfs beter klonk dan de Quad buizen eindtrappen, zelfs beter dan de Radford! Zie ook de testen van Jan Kool en Jan de Kruijff elders op de site.

Quad 50 en 303 eindversterkers

Het geniale van Quad zat vooral in de tripletten in de 303 eindversterker en de eenvoud van de 33 voorversterker. Deze set kwam uit in 1967 en is nog steeds het beste product dat Quad ooit heeft geproduceerd. Hij kan na revisie nog altijd wedijveren met moderne versterkers.

De Quad 33/303 werd geproduceerd van begin 1967 tot begin jaren tachtig en al die tijd heeft Quad niets gedaan aan innovatie; dat deed men daar eigenlijk met geen enkel product. Dat is jammer omdat bij het oorspronkelijke ontwerp een aantal beperkingen bestonden die een paar jaar later hadden kunnen worden opgelost. Was men enerzijds zeer zorgvuldig in het ontwerp en in de keuze van de benodigde transistoren, legio praktische problemen zoals de kwaliteit en de waarde van de overige onderdelen hadden niet de interesse van Peter Walker en al helemaal niet van zijn zoon Ross.

Er kan niet genoeg op worden gewezen dat de kwaliteit van deze Quad producten niet in de kwaliteit van de onderdelen en de productie zat – integendeel – maar in de superieure ontwerpen van o.a. Peter Walker en Peter Baxandall. Opmerkingen over het gebruik van ‘originele onderdelen’ zijn daarom ook lachwekkend: dankzij het geniale ontwerp kon vrijwel alles worden toegepast zonder dat het resultaat om zeep ging. Dat het met betere onderdelen nog wel wat beter kon, wordt na innovatie bij Quadrevisie duidelijk gemaakt. Bij voorkeur dus niet origineel zou ik zeggen. Lees daarvoor het schokkende relaas van Ross Walker in het boek van Ken Kessler “The Closest Approach”. Een geweldig boek overigens, dat helaas niet meer verkrijgbaar is.

Boek: Closest Approach

De fabriek heeft zeker voor wat de 33/303 betreft, maar ook in de buizen Quads, dus nauwelijks geïnnoveerd. Later, bij de 34, 44 en 405 deed men dat wel, maar ook mondjesmaat en meer onder invloed van de verkrijgbaarheid van bepaalde zaken of grote problemen en sowieso volstrekt onvoldoende. Bij de luidsprekers was het effect ervan nog veel dramatischer.

Eén van de beperkingen in het begin van de productietijd van de 33/303 was de kwaliteit en de capaciteit van de elektrolytische condensatoren – kortweg elco’s. In de voeding en uitgangen van de 303 zaten oorspronkelijk 4 stuks met een capaciteit van 2000 uF; grotere pasten stomweg niet in de kast. En die kast is identiek aan de 50E mono eindversterker, een voortreffelijk product dat kort vóór de 303 het levenslicht zag.

Quad 50

De Quad 50 is exact even groot als de Quad II buizen eindtrap en heeft eigenlijk ook het concept van een buizen versterker; hij heeft ook een uitgangstranformator. En ik verdenk er Quad nog steeds van dat de 50 oorspronkelijk was bedoeld als opvolger van de Quad II buizen eindtrap. Na veel problemen met de eerste serie van de 50 liep de verkoop redelijk maar onvoldoende om de Quad II buizen eindtrap te verdringen. Pas daarna werd de 50E geboren die was omgebouwd naar een universele industrie versterker van voortreffelijke kwaliteit. Doordat de 303 geen uitgangstrafo had, paste deze stereo eindversterker mooi in de kast van de 50 en zo geschiedde.

De 50 serie (er zijn vele varianten van de 50) en de 303 zijn mechanisch vrijwel identiek. Op de plaats waar bij de 50E de uitgangstrafo zit, heeft de 303 vier grote elco’s. En tussen de elco’s en de voedingstrafo zit de gelijkrichter. In de gehele productie periode van de 303 (van 1967 tot 1984) is eigenlijk maar één grote wijziging doorgevoerd en dat is een verandering van de layout van de versterkerprintjes en dat gebeurde al vrij kort na de introductie. Oh ja, later keerde men de stand van de elco’s om, zodat, àls ze de geest gaven, de rommel niet naar beneden over de printjes werd uitgestort, maar omhoog uw kamer in...

Wat is eigenlijk revisie?

Verantwoording

Het woord ‘revisie’ is net als ‘vintage’ en ‘zeldzaam’ een vaak gebruikte term die iets suggereert maar in feite inhoudsloos is zolang niet wordt omschreven wat er onder wordt verstaan. Zo betekent ‘revisie’ vaak niet meer dan ‘afgestoft’ (of zelfs dat niet als ik naar sommige foto’s op Marktplaats kijk), ‘vintage’ wekt de indruk dat het om een vertederend hebbeding gaat (maar het is gewoon afgedankt en op zolder, in de kelder of schuur beland) en ‘zeldzaam’ lijkt aantrekkelijk, maar betekent doorgaans dat niemand het wilde hebben. Waarom zou het anders zeldzaam zijn? Net zoiets als “Vanwege enorme belangstelling in prijs verlaagd”, lees: “Uitverkoop, niemand wil het hebben”. Laten we het hier vooral hebben over “revisie”.

Een belangrijk punt vooraf

Gezien de leeftijd van de Quad 33/303 combinatie – stamt uit 1967, inmiddels dus zo’n 55 jaar oud! – kun je stellen dat de gebreken die optreden geen incidentele gevallen meer zijn maar structureel zijn en optreden bij alle exemplaren. Bij de een wat eerder dan bij de ander, maar de problemen zijn altijd vrijwel identiek en hebben dezelfde oorzaken. Het is daarom totaal zinloos, zelfs verwerpelijk en zonde, om andere exemplaren te slopen om problemen op te lossen, want dat vernielt exemplaren nodeloos en lost het probleem van de ontvangende apparaten niet op, stelt ze hoogstens uit. Ook het aanschaffen van een ander exemplaar leidt uiteindelijk tot dezelfde problemen.

Wat is revisie eigenlijk?

Revisie is geen vaststaand begrip: ook op Wikipedia zie je de twijfel en verwarring. Men stelt dat ‘revisie’ het onderzoeken en herstellen van een apparaat behelst, wat onzin is: dat is repareren. Reviseren gaat veel verder dan repareren. “Re-visie” is “herzien”, het vervangen van alle delen waarvan men weet of kan aannemen dat zij versleten, defect of verlopen zijn of dat op korte termijn worden. Anders gezegd: op basis van ervaring al die delen vervangen die nodig zijn om de oorspronkelijke specificaties te herstellen of zelfs verbeteren en tevens de levensduur te verlengen.

Te gemakkelijk wordt er van uitgegaan dat iedereen het bovenstaande onder 'revisie' verstaat, wat overduidelijk niet het geval is. De hoogste tijd dus om duidelijk uiteen te zetten wat Quadrevisie onder revisie verstaat.

Uit het voorgaande volgt ook dat het proces voortdurend evolueert: kon tien jaar geleden nog worden volstaan met een beperkte ingreep, we zijn weer tien jaar verder en de slijtage is nu sterk toegenomen. Daarom verkoop ik geen gereviseerde apparatuur meer maar uitsluitend geheel nieuw opgebouwde exemplaren met nieuwe elektronica en bij revisies moeten bij steeds meer apparaten de gehele elektronica, de bedrading en de schakelaars worden vervangen. De enige onderdelen die de tand des tijds doorstaan zijn de voedingstrafo’s die blijkbaar van uitzonderlijke kwaliteit zijn. Wat ruim 15 jaar geleden met eenvoudige revisies begon, mondt uiteindelijk uit in compleet nieuw gebouwde exemplaren met nieuw ontwikkelde printen van Europees fabricaat, nieuwe bedrading en schakelaars met eersteklas onderdelen van een meer dan 50 jaar oud ontwerp dat nog steeds tot de top behoort.

Bavel, 19 september 2021
Armand van Ommeren

Originele Quad 33/303 set

Bij het reviseren van een Quad 33/303 set gaat het er mij allereerst om de uitzonderlijke kwaliteiten van deze oude Quad apparatuur te conserveren en waar mogelijk nog iets te verfijnen en aan moderne omstandigheden aan te passen, zonder aan het originele concept fundamenteel iets te wijzigen. De door Quadrevisie gereviseerde, gerestaureerde of zelfs nieuw opgebouwde apparatuur volgt geheel het oorspronkelijke ontwerp het schema is niet gewijzigd wel zijn enkele waarden van onderdelen, vooral condensatoren, aangepast. Destijds, bij het begin van de productie in 1967, had men dat ook graag gewild, maar de afmetingen en eigenschappen van de toen beschikbare onderdelen lieten dat niet toe. Wel heb ik de voeding van de eindversterker verzwaard wat de versterker in de pieken wat meer reserve geeft.

Een belangrijk nieuw punt bij complete revisie is de vervanging van de bedrading van de Quad 303 eindversterker: in de originele versie ligt de gehele bedrading van de beide kanalen en de voeding in een draadboom van uiterst goedkope kwaliteit, wat productietechnisch misschien wel handig is, maar onnodig beperkingen inbouwt. Naar goede Engelse traditie is dit altijd zo gebleven en heeft men van 1967 t/m 1984 de versterker nagenoeg ongewijzigd geproduceerd. Als mijlpaal wordt nog steeds gezien dat men na veel geharrewar toestemde in het ondersteboven plaatsen van de elcos om te voorkomen dat bij ontploffen van die dingen de rommel over de printjes wordt uitgestort. Tot bredere printsporen voor de eindtransistoren waar in de productie bij Quad ook jaren om werd gevraagd is het nooit gekomen. Al dat soort zaken hebben we bij Quadrevisie onder handen genomen.






Revisie van een Quad 303 eindversterker
Direct na binnenkomst van een Quad 303 eindversterker wordt deze geheel uit elkaar gehaald en schoongemaakt waarbij kan worden beoordeeld hoe de staat van e.e.a. is. Het kleine stabilisatieprintje bij het koelblok onder de transformator wordt meteen losgeknipt en weggegooid: die zijn vrijwel altijd zo geblakerd dat het niet wijs zou zijn dit zo te laten omdat de kans op latere problemen veel te groot is.

Originele Quad 303 en Quad 303 QR in aanbouw

Op dezelfde wijze worden de beide versterker printjes beoordeeld: zijn ze geschikt om te worden gereviseerd of niet? Vaak zijn ook deze printjes deels geblakerd en/of printsporen weggeslagen door overbelasting, soms ook al eerder behandeld. Zijn ze geschikt om opnieuw te worden gebruikt, dan worden alle weerstanden vervangen door 1% metaalfilmweerstanden 0,6W, alle kleine transistoren worden vervangen door nieuwe en de originele drivers worden gemeten. Als ze goed zijn blijven ze behouden - ze zijn namelijk erg goed - zo niet dan worden ze vervangen door originele die ik in voorraad heb. Verder worden op deze driver printjes de elco's, grotere condensatoren en instelpotmeters vervangen door nieuwe.

Gereviseerd originele en nieuwe driver Quad 303

De oude elco's worden met bevestigingsringen en al verwijderd, net als de originele gelijkrichter. Zijn de driver printjes nog in goede staat, dan wordt de bedrading schoongemaakt en klaargemaakt voor aansluiting op de nieuwe voedingsprint en overige bedrading. Zijn de driver printjes ook aan vervanging toe, dan wordt de gehele bedrading verwijderd en vervangen door nieuwe gescheiden bedrading voor links en rechts en de voeding, van aanzienlijk betere kwaliteit. Sommige klanten willen ook wanneer de originele printjes nog bruikbaar zijn, toch nieuwe printjes en bedrading; daar is iets voor te zeggen: toch bezig, doe het in één keer optimaal.









Inmiddels is na de schoonmaakbeurt de voedingstransformator in de blanke lak gezet om roestvorming tegen te gaan of te stoppen en te voorkomen dat door uitdroging mechanische brom in het blikpakket ontstaat. De transformator mag dan een paar dagen drogen voordat de versterker verder wordt behandeld. Intussen worden de eindtransistoren gemeten en indien nodig vervangen door moderne typen. Zijn ze nog goed dan worden ze weer gebruikt want ook deze transistoren zijn van meer dan uitstekende kwaliteit, ook na 50 jaar! Verder wordt op het koelblok met de eindtransistoren een door Quadrevisie- ontwikkelde speciale print gemonteerd om van die slordige en kwetsbare originele bedrading af te komen. Zou later ooit vervanging van een transistor nodig zijn, dan kan dat gemakkelijk zonder de bedrading verder aan te tasten.





Vervolgens worden de DIN ingang en de luidsprekeruitgangen verwijderd, net als het neon lampje dat meestal toch al stuk is en alleen maar storing veroorzaakt. Wordt vervangen door een daarvoor ontwikkeld klein printje met een ledje en aangesloten op de nieuwe voedings/stabilisatieprint. De DIN ingang - beter dan cinch, onthoud dat s.v.p.! - wordt vervangen door een nieuwe en de luidsprekeruitgangen worden vervangen door ogenschijnlijk vrijwel dezelfde maar in werkelijkheid aanzienlijk betere uitgangen die corrosievrij zijn en waar de stekkers veel dieper en steviger ingaan. Passende vergulde stekkers zijn beschikbaar (€ 25 per set van vier).

Voedings- en stabilisatie print M12037-26

Aansluitingen op het koelblok van de Quad 303 (bijna klaar)

In een eerder stadium van de revisie - dat staat natuurlijk ook niet stil - werd het stabilisatie printje gewoon vervangen door een nieuw exemplaar dat ik had laten maken op beter materiaal, maar met dezelfde layout.

Het gedoe met de montage van de vier elco's in vier ringen die te groot zijn en werden opgevuld met tochtband beviel me niet; het werkt wel, maar is me te primitief en daarom werd een nieuwe print ontwikkeld waarop zowel de vier elco's als de aanzienlijk zwaardere en meer symmetrische gelijkrichter werden ondergebracht. Kort daarna werd ook de stabilisatie schakeling op deze print ondergebracht en werd de print op metalen afstandsbussen gezet zodat de print direct aansluit op de luidsprekeruitgangen en daar geen bedrading meer nodig is; zo is de situatie nog steeds.





Op deze print zit ook de aansluiting voor het ledje. De bedrading naar de eindtransistor voor de voeding en de aansluitingen naar de drivers lopen nu buiten de bestaande kabelboom om; bij nieuwe bedrading wordt ook de verbinding met de beide drivers voor links en rechts en naar de eindtransistoren vernieuwd en onderling gescheiden.

Originele bedrading van de Quad 303

Wanneer alles - behalve de voeding van de beide drivers - is aangesloten, wordt de versterker aangezet om de voeding af te regelen. Beide Grtz FET meters worden aan de voeding gehangen en de spanning wordt afgeregeld op 67 V. Dankzij de zwaardere voeding kan ook een iets hogere spanning worden gekozen, maar dat is een ander verhaal. De versterker wordt een aantal uren met rust gelaten terwijl we met andere zaken bezig zijn. Na zoén uur of drie, als we zeker weten dat de voedingsspanning stabiel is, wordt het tijd om het eerste kanaal te gaan aansluiten en af te regelen.

Die afregeling is van nature uiterst stabiel, zelfs door de jaren heen. Belangrijk is wel dat voor het afregelen de tijd wordt genomen: versterkers staan hier minimaal een uur of vier aan.

De uiterst nauwkeurige Gértz FET-meters voor het afregelen

Op elke driver print worden de halve voedingsspanning - 33,5 V - en de ruststroom afgeregeld. Beide verlopen aanvankelijk nog wel wat, maar na maximaal een uur is alles heel stabiel, tenzij er iets mis is. Na verloop van één - twee uur komt het andere kanaal aan de beurt en wordt ook afgeregeld tot alles stabiel is. Waarna de versterker wordt aangesloten op de meters, de vervorming wordt gemeten en de blokgolfweergave en het residu van de vervorming wordt bekeken. Opvallend is dat alle Quad 303 versterkers bij het meten exact dezelfde cijfers en scoopbeelden laten zien. Bij de andere typen is de spreiding veel groter.





Alles bij elkaar neemt het reviseren van een Quad 303 zonder het afregelen zo'n 4 - 5 uur in beslag en gaan er zo'n 200 nieuwe onderdelen en 3 - 5 door Quadrevisie nieuw ontwikkelde printkaarten in, dat laatste afhankelijk van de keus die de klant maakt. Die hier ontwikkelde onderdelen worden niet los verkocht of aan anderen geleverd. Het afregelen gebeurt terwijl aan een ander apparaat wordt gewerkt en kost weinig extra tijd, maar wel aandacht en toewijding.

Revisie van een Quad 33 voorversterker
Zijn bij de Quad 303 eindversterker vooral de staat van de printjes bepalend voor het werk dat moet worden uitgevoerd, bij de Quad 33 voorversterker zijn het primair de schakelaars die bepalen wat er moet gebeuren. De revisie van de elektronica is tamelijk recht toe recht aan: aanpassing van de voeding met een nieuw printje op de trafo en een voedingsspanning verhoogd van 12V naar 16V, vervanging van alle transistoren, veel weerstanden en condensatoren, schoonmaken van de schakelaars (voor zover mogelijk) en aanpassing van de ingangsgevoeligheid op de output versterkertjes en met een speciale verzwakker op Radio 2 om beter aan te passen op moderne CD-spelers. Ook wordt op S1 van de Disc Adapter een identieke verzwakker aangebracht waardoor bij gebruik van deze zijde van de adapter de Disc ingang identiek is aan Radio 2. Wordt geen platenspeler meer gebruikt, dan kan Disc worden gebruikt als extra lijningang voor CD of DAC. Vaak zijn de balans- en volumeregelaars versleten en die worden bij de standaard revisie vervangen of hersteld.

Originele moederborden van de Quad 33 met schakelaars

Schakelaars
Bij het merendeel van de Quad 33 voorversterkers zijn na 40 - 50 jaar de druktoets schakelaars versleten, wat zich uit in onderbrekingen van de kanalen. Vooral de oranje toetsen en de toetsen van de klankregeling hebben daar last van. Zo'n tien jaar geleden had ik nog wel een paar reserve exemplaren maar die zijn al lang op en de Schadow schakelaars van serie F zijn al vele jaren niet meer leverbaar. Niet dat het veel uitmaakt want het vervangen van de schakelaars is iets dat de print waarop ze zitten niet of nauwelijks zal overleven. Kortom, vervangen door originelen is niet mogelijk.





Gezien enerzijds de populariteit van de Quad 33, veel mensen zijn er aan gehecht, maar ook de goede prestaties, zéker gezien de prijs, werd naar een oplossing gezocht. Het enige dat er op zat was het ontwikkelen van een nieuw moederbord waarop wél verkrijgbare schakelaars konden worden gemonteerd. Gelukkig zijn er Schadow schakelaars die passen op de bestaande schakelbalken die dan wel uit de oude Quad 33 moeten worden gesloopt. Toch bezig realiseerde ik me dat vrijwel niemand de oranje toetsen gebruikt en dat het dan voor de hand ligt die een andere functie te geven: zo ontstond ruimte voor twee extra ingangen. Dat betekende wel dat er een nieuwe achterzijde moest worden gemaakt en zo ontstond de Quad 33/2 met zes ingangen.

Nieuwe achterzijde met 6 ingangen Quad 33/2

Revisie van een Quad 33 voorversterker
Na binnenkomst worden alle vijf insteekkaartjes - twee uitwendig, drie inwendig - verwijderd en beoordeeld. Doorgaans mankeert er aan de staat van de kaartjes weinig, alleen de oudste hebben nog geen vergulde contacten en die worden afgedankt en vervangen door nieuwe die ik heb laten maken die wel vergulde contacten hebben. Nieuwbouw Quad 33 voorversterkers krijgen standaard nieuwe kaartjes die direct op het moederbord worden gesoldeerd om storingen te voorkomen.

De voeding wordt ook verwijderd en het printje op de transformator wordt vervangen door een nieuw exemplaar, bij nieuwbouw door een gestabiliseerde voeding met instelbare spanning.

De balans- en volumeregelaars worden verwijderd en schoongemaakt, indien nodig en mogelijk gerestaureerd; zo niet worden ze vervangen; eventueel wordt de volumeregelaar vervangen door een ALPS type met dubbele netschakelaar die in eigen beheer is ontwikkeld. Ook wordt standaard het denderfilter dat lichtnetklikken bij het inschakelen tegengaat, vervangen. De originele balansregelaar is uitstekend te restaureren. En voor de vaak afgebroken schuif heb ik een prima oplossing die nooit meer stuk gaat.

Veel belangstelling voor de nieuwe Quad 33/2

In het geval de schakelaars nog goed zijn, worden de vijf insteekkaartjes of de originele vervanging ervan gereviseerd met nieuwe transistoren, condensatoren en een deel van de weerstanden. Sommige waarden worden aangepast om de versterking te verzwakken omdat de ingangsgevoeligheid voor huidige begrippen veel te groot is. Overigens heeft driekwart van de nieuwe versterkers die in de winkel staan hetzelfde euvel, maar geen fabrikant die er iets aan doet; zelfs in de High End sector heerst dat onbegrip. Vreemd...

In het geval de klant kiest voor twee stel cinch ingangen i.p.v. de beide klepjes, wordt de achterkant voorzien van een nieuw ontwikkelde print met cinch ingangen en vervallen de originele insteekkaartjes en worden vervangen door kleinere exemplaren die geheel inwendig zitten en niet bereikbaar zijn van buitenaf; is ook geen enkele reden meer voor.

Wanneer alles nu in orde wordt bevonden, worden alle ingangen en uitgangen gemeten en beoordeeld en de schakelaars op de juiste werking gecontroleerd. Indien alles in orde is kan de Quad 33 voorversterker terug naar de klant.

Nieuw moederbord
In het geval een nieuw moederbord noodzakelijk is of gewenst wordt, worden de twee originele bodem printen met de schakelaars verwijderd: de bedrading van de recorder aansluitingen en de ingangen worden losgemaakt, de rest wordt doorgeknipt. De uitgenomen bodem printen worden doorgezaagd om de schakelbalk van de toetsen er uit te halen en te gebruiken voor de nieuwe schakelaars. Die nieuwe schakelaars zijn van hetzelfde fabricaat en passen op de originele schakelbalk, maar de contacten staan iets verder van elkaar en passen daarom niet op de oude printen. Om problemen in de toekomst te voorkomen zijn alle schakelfuncties dubbel of zelfs drievoudig uitgevoerd zodat het vrijwel ondenkbaar is dat er ooit nog onderbrekingen zullen optreden.

De nieuwe schakelaars van de Quad 33

De contacten voor de oorspronkelijke insteekkaartjes op de achterzijde zijn vervallen: de onderdelen daarvan zijn nu op het nieuwe moederbord ge?ntegreerd en behoeven geen instelling meer. Mocht in een enkel geval toch nog een aanpassing nodig zijn, dan kan dat per geval worden geregeld.

Verder zijn de contacten voor de drie insteekkaartjes ook vervallen: deze kaartjes worden met pennen direct op het moederbord gesoldeerd.

Nu worden de ingangen, de balansregelaar, de voeding en de volumeregelaar met deels nieuwe bedrading met het nieuwe moederbord verbonden en kan het bakje voor de voedingstransformator weer worden aangebracht en de versterker worden getest. De gehele gang van zaken inclusief het assembleren van de schakelaars en het afmonteren van het nieuwe moederbord neemt een uur of 6 in beslag. Bij gebruik van de nieuwe gestabiliseerde voeding dient de voedingsspanning nog te worden afgeregeld op 16V, verder hoeft er niets te worden ingesteld. De gevoeligheid van de PU-ingang staat standaard op 5 mV en kan via twee dipswitches op het moederbord eventueel worden aangepast naar 2,5 mV. Ook is de aanpassing van de PU-ingang op 68k ohm gewijzigd in 47 kohm wat standaard is. Quad gebruikte altijd 68 kohm om de piek rond de 10 - 12 kHz van veel elementen van vroeger te dempen. Als zo vaak in Engeland werd die overigens terechte ingreep tot ver na de zinvolle toepassing ervan gewoon intact gelaten: innovatie was een nagenoeg onbekend fenomeen....

Zes ingangen

De schakelaars ingebouwd in een Quad 33

Om de zes ingangen goed te kunnen onderbrengen, dient de achterzijde te worden aangepast. De bestaande DIN aansluitingen zijn daarbij gehandhaafd, zij het dat de uitgang is verplaatst naar de oorspronkelijke positie van de Disc ingang en is nu een driepens DIN. De overige bestaande DIN aansluitingen zijn de Tape In en Out, Tuner (standaard geschikt voor de FM3, zonder de extra mono ingang) en tweemaal AUX. De twee stel cinch aansluitingen zijn voor CD en PU en de massa-aansluiting zit naast de PU-ingang. De lichtnetuitgang is nu een IEC exemplaar. Alles is opgezet zonder ingrijpende verbouwingen aan de metalen achterzijde van de Quad 33; is ook geen reden voor daar de DIN aansluitingen technisch veel beter zijn dan de cinch aansluitingen, maar het is nu eenmaal lastig een dikke kabel in een DIN-plug te wurmen wat blijkbaar velen wensen.

Alle aansluitingen zijn nieuw en ook de DIN aansluitingen zijn metalen versies i.p.v. de originele plastic exemplaren. Standaard wordt de nieuwe gestabiliseerde voeding gemonteerd en de in eigen beheer ontwikkelde ALPS volumeregelaar met dubbelpolige netschakelaar. Stereopotmeters met schakelaar zijn er niet meer, vandaar.

Ook hier zijn de drie insteekkaartjes op het moederbord gesoldeerd en zitten er op het moederbord twee dipswitches om de gevoeligheid van de PU-ingang te kiezen. Standaard instelling is 5 mV.

Loss print met onderdelen van de nieuwe Quad 33/3

Desgewenst kan tegen meerprijs worden gekozen voor een nieuw in twee tinten grijs gespoten uiterlijk waarbij ook de knoppen zijn gespoten. De cijfers op de knoppen zijn vervangen door een enkele streep wat ij de praktijk prima voldoet.

De Quad 33/2 met zes ingangen is ook in origineel uiterlijk leverbaar, waarbij de Mono links en Mono rechts toetsen de AUX 1 en AUX 2 ingangen kiezen. Velen hechten aan het originele uiterlijk wat ik ook wel begrijp.





Slot
Regelmatig hoor ik van de buitenwacht - gek genoeg niet van klanten? - dat Quadrevisie duur is wat ik zo op zichzelf niet begrijp? Als je wilt beoordelen of iets duur is, moet je beoordelen wat het kost en wat ervoor wordt gedaan? Niet elke revisie is hetzelfde en zeker, Quadrevisie rekent hogere prijzen dan veel anderen, maar u krijgt er ook een veelvoud voor. En alles bij elkaar denk ik dat, gezien wat er voor wordt gedaan, de prijs eigenlijk helemaal niet hoog is, zeker niet gezien al het ontwerpen, het teken- en denkwerk dat er aan vooraf ging en soms nog gaat. Het motto blijft: "Half werk is zonde van het geld; doe het goed of doe het niet!"

5 augustus 2020

Quad 33 Voorversterker

De complete Quad 3-set: Voorversterker 33, Eindversterker 303 en tuner FM3

Introductie 1967
Geproduceerd tot 1982
Totaal aantal 120.000 (cijfers uit het voortreffelijke boek van Kenn Kessler The Closest Approach)
In Nederland ca. 11.000 verkocht

Een gereviseerde Quad 33 voorversterker

De Quad 33 voorversterker moet worden gezien als de transistor opvolger van de buizen QC 22 voorversterker uit de jaren vijftig. Op die nieuwe voorversterker werd jaren met grote spanning gewacht. Ik kan me als de dag van gisteren herinneren dat Huib Geurink en ik bij Stuut en Bruin ergens in 1967 de eerste Quad 33 uit de doos haalden. Groen tempex en oranje toetsen! Zelden was de teleurstelling zó groot. Hoe bedénk je het! Veel later vertelde iemand mij dat die kleurstelling had te maken met de vloerbedekking en het haardkleedje in huize Walker - ja, Peter Walker de eigenaar en ontwerper (samen met een paar anderen waaronder Peter Baxandal) van de Quad 33/303 - hoe simpel kan het zijn PS: zelfs als het onzin zou zijn, is het toch een leuke verhaal!

De Quad 33 is simpel maar geraffineerd van opzet, klein en gemakkelijk te bedienen. Kenmerkend detail is de klankregeling/filterschakeling die min of meer direct van de buizen voorganger is overgenomen. Vervorming en ruisafstanden zijn uitstekend, zeker voor deze prijsklasse. Na revisie zijn die cijfers nog wat beter. Beperkingen gelden het aantal ingangen (4) en het ontbreken van een hoofdtelefoonuitgang. De nieuwe Quad 33/2 heeft daarom 6 ingangen en aan een hoofdtelefoon versterkertje wordt gewerkt.

Opzet Quad 33 voorversterker

Het oude binnenwerk van de Quad 33 zonder voeding en insteekkaartjes

De opzet van de Quad 33 is eenvoudig: centraal zijn twee schakelblokken die beide op een afzonderlijke print (PCB) zijn gemonteerd. De grootste print herbergt de bronkeuze schakelaars en de mono-stereo functies; de kleinste de schakelaars voor de klankregeling en het filter.

Onderzijde met de beide printen

Op de grootste bevinden zich ook drie connectoren voor insteekkaartjes: de RIAA versterker voor de platenspeler en de daarmee verbonden de Disc Adapter en de Tape Adapter. De versterker bevindt zich inwendig rechtop achter de volumeregelaar, de beide andere liggen plat en zijn op de achterzijde bereikbaar. De Disc Adapter is vierkant en kan zo op vier manieren worden ingestoken: twee zijden, M1 en M2, zijn bestemd voor magnetische pickups (MM, géén MC) met verschillende gevoeligheden; M1 is gevoeliger dan M2. Verder C1 voor keramische pickups die tegenwoordig alleen nog antiquarisch voorkomen en de laatste S1 is vrijgelaten voor toekomstige ontwikkelingen. Deze laatste wordt door mij gebruikt om aan te passen voor CD of DAC, praktisch voor hen die geen platenspeler meer gebruiken. De eveneens plat gemonteerde Tape Adapter past aan op alle soorten band- en cassetterecorders, DAT en MD recorders. Die aanpassingen waren begin jaren zeventig een probleem en dus belangrijk, maar dat is al lang voorbij en zijn inmiddels volstrekt overbodig. Bij revisie kan ook worden gekozen voor een nieuwe Tape Adapter die al die aanpassingen mist en alleen de tegenwoordig gebruikte bezit. Wel handig zijn de gescheiden aansluitingen voor opname en weergave en die blijven dan ook gehandhaafd.

Disc Adapters met vergulde en niet vergulde contacten

De kleinere print van de klankregeling en het filter heeft twee connectoren voor de beide versterkertjes rond de klankregeling en de uitgang. Op deze print bevinden zich ook de twee spoeltjes van het filter. Deze zijn horizontaal aangebracht waardoor de rechter zijde van de voorversterker gevoelig is voor het bromveld van een ander apparaat als hij daar op wordt gezet; dat verklaart waarom alle ingangen brommen wanneer de Quad 33 op de FM3 tuner wordt gezet: dan zitten deze spoeltjes precies boven de voedingstransformator van de FM3. Andersom - FM3 bovenop - geeft geen probleem.

De beide spoeltjes van het filter

Na zo'n veertig tot zelfs ruim vijftig jaar trouwe dienst is de Quad 33 wel toe aan een grondige opknapbeurt. In de eerste plaats is de gevoeligheid van de versterker veel te groot voor de moderne bronnen (uitgezonderd platenspeler) en deze dient te worden teruggenomen. Die gevoeligheid is bij bijna alle versterkers, ongeacht het fabricaat, veel te groot waarvan ik het waarom nooit heb begrepen; men maakt zich druk om de meest idiote en pervers onbelangrijke zaken, maar zoiets essentieels wordt genegeerd! Dat terugnemen van de gevoeligheid heeft als voordeel dat de volumeregelaar verder open kan wat prettiger regelt en het vaak ongelijke eerste stuk van de slag vermijdt; als de versterker zacht staat, hoor je vaak maar één kanaal. Quad heeft altijd als uitgangspunt gehad dat het maximum vermogen van de aangesloten eindversterker moet worden bereikt wanneer de volumeregelaar geheel open staat en niet ergens halverwege of nog eerder. Voor de platenspeler klopt dat bij de Quad 33 ook aardig en ook voor de bijpassende Quad FM3. Voor de andere ingangen klopte dat misschien een beetje toen de 33 uitkwam in 1967, maar al snel was dat verleden tijd. Sinds de komst van cassettedecks en CD-spelers in de jaren tachtig moeten de Tape en Radio 2 ingangen signalen van ca. één tot meer dan twee Volt (= 1000 tot 2000 mV) verwerken wat een beetje veel is voor ingangen die berekend zijn op pakweg 0,1 V (= 100 mV), een verschil van een factor tien! Niet dat de Quad 33 daarvan overstuurd raakt, hij kan dat moeiteloos aan, maar het regelt zo lastig en geeft vervelende sprongen in sterkte wanneer van de ene bron naar de andere wordt omgeschakeld.

Terzijde: de volumeregelaar is geen vermogensregelaar.

De volumeregelaar regelt de versterkingsfactor, om na versterking te komen tot een uitgangsniveau van 0,5 V (500 mV) dat de Quad 303 (of 405) nodig heeft om zijn maximale vermogen te bereiken. Als we uitgaan (bij klassieke muziek of jazz) van een gemiddeld niveau van -20 dB dan ligt de uitgangsspanning van een CD-speler op zo'n 200 mV zodat slechts een versterking van 2,5 maal nodig is om aan die 500 mV voor de eindversterker te komen. En aangezien vrijwel niemand het maximale vermogen gebruikt maar gemiddeld niet verder komt dan een watt of 5 (of minder) kunnen we stellen dat eigenlijk helemaal geen versterking nodig is, vaak zelfs verzwakking. En dat lukt gebrekkig met deze (en vele andere!) voorversterker in de originele opzet.

Een ander typisch Quad kenmerk is de netschakelaar op de volumeregelaar, zodat je altijd vanzelf het volume terugneemt bij het uitschakelen en met nul volume start. Van het voordeel van dat laatste ben je voorgoed overtuigd wanneer je een keer 's avonds laat als iedereen slaapt zo zachtjes mogelijk thuis komt en de versterker met een drukknop aanzet en een oorverdovende herrie de kamer vult ; iedereen rechtop in bed! Waarom men dat met moderne elektronica niet elegant oplost, moet u mij niet vragen; men spreekt liever over kabels of laat zaken weg tegen meerprijs (klankregeling). Stereo volumeregelaars met schakelaar zijn nergens meer te vinden. Daarom is een nieuwe ALPS volumeregelaar met dubbelpolige schakelaar ontwikkeld, zie verderop.

Op de trafo is een nieuwe print gemonteerd met nieuwe onderdelen.

Op de voedingsprint die op de voedingstransformator is bevestigd, zit behalve de gelijkrichting en afvlakking bij de oudere exemplaren nog een extra spanning van 5 V die is bedoeld voor het inschakelen van aangesloten apparatuur. Bij mijn weten door Quad zelf nooit gebruikt en later dan ook weggelaten. Bij revisie wordt deze niet meer aangesloten. Heeft u hem wél nodig, dan kan dat worden aangepast (zonder extra kosten).

Inmiddels is ook een nieuwe gestabiliseerde voeding van 16 V ontwikkeld die bij totale revisie met nieuw moederbord wordt ingebouwd.

De nieuwe ALPS volumeregelaar met dubbelpolige netschakelaar voor de Quad 33.

Al vele jaren is de volumeregelaar met schakelaar niet meer leverbaar en ook andere fabrikanten leveren geen product dat een alternatief zou kunnen zijn. Het enige alternatief is mij te goedkoop en gebruik ik niet graag. Daarom werd gezocht naar een andere oplossing. De potmeters van de Japanse fabrikant ALPS hebben een zeer goede naam, maar die zijn niet leverbaar met schakelaar. En die schakelaar moet volgens de Europese veiligheidseisen ook nog eens dubbelpolig zijn. Uiteindelijk is het gelukt deze uitstekende potmeters van een dubbelpolige schakelaar te voorzien. Bij revisie kan deze potmeter worden ingebouwd voor € 75 extra (incl. BTW). Inbouw achteraf of zonder revisie komt op € 100 (incl. BTW).

In de nieuwe Quad 33/2 wordt ook een nieuwe gestabiliseerde voeding gebruikt die ingesteld wordt op 16 V. Deze voeding levert ook de spanning voor het LEDje dat het oude lampje vervangt.

Achter de ALPS volumeregelaar zijn op het printje twee microschakelaars gemonteerd die de netspanning dubbelpolig in/uit schakelen. Op de foto's zijn ook de gestabiliseerde voeding en de aangepaste bedrading zichtbaar.

Het wordt langzamerhand duidelijk dat alle Quad 33 voorversterkers last krijgen van slechte schakelaars – druktoetsen – waardoor onderbrekingen in de weergave optreden. Dit is alleen te verhelpen door de druktoetsen te vervangen en ... die zijn er al lang niet meer. Quadrevisie heeft daarvoor – exclusief – een oplossing.

Door de beide printen die de basis vormen van de versterker te vervangen door nieuwe printen die zijn ontworpen met nieuwe schakelaars, kan de Quad 33 weer 50 jaar mee. Van die gelegenheid wordt ook gebruik gemaakt om de schakeling van de druktoetsen te vereenvoudigen en de meeste toetsen zijn dubbel uitgevoerd om onderbrekingen ook op lange termijn zoveel mogelijk te voorkomen.

I - Standaard revisie - € 275

Een gereviseerde Quad 33.

- Vervanging beide bodemprinten door nieuwe met nieuwe schakelaars
- Verzwakking van de ingangsgevoeligheid van alle ingangen
- Extra verzwakking van de ingangsgevoeligheid van de Radio 2 ingang voor CD
- Vervanging van alle elcootjes en alle transistoren plus verhoging van de voedingsspanning naar 16 V voor lagere ruis en minder vervorming
- Schoonmaken en/of herstelling van de balansregelaar
- Extra voor ALPS volumeregelaar met dubbelpolige netschakelaar € 75



II - Omschrijving totale revisie naar Quad 33/2 - € 495:

- Vervanging complete binnenwerk: nieuwe bodemprint met nieuwe schakelaars en geïntegreerde Disc en Tape adapters
- 3 Nieuwe insteekkaartjes voor Output met niveau-instelling en PU
- Dipswitches voor niveau PU
- Cinch ingangen voor CD en PU, parallel aan Radio 2 en Disc.
- ALPS volumeregelaar met dubbelpolige netschakelaar
- Gestabiliseerde netvoeding

- Zoals al vaak betoogd, zijn de cinch pluggen - ook RCA, Revox of tulp genoemd - niet modern maar antiek: ze stammen van vóór de Eerste Wereldoorlog en zijn ook nooit bedoeld geweest voor geluid maar voor hoogfrequent verbindingen. Ze zijn berucht vanwege kraakstoringen en niet voor niets kwam men in Duitsland in de jaren vijftig met de DIN pluggen. DIN pluggen hebben o.a. het voordeel dat bij slecht contact uitnemen en weer insteken voldoende is om het probleem op te lossen. Het zijn namelijk 'schraapcontacten' waar cinch pluggen 'knelcontanten' zijn waar altijd corrosie tussen komt. Het vervangen van DIN door cinch is daarom onverstandig, maar. Veel platenspelers, juist de betere, hebben vaak dikke signaalkabels die op geen enkele manier in een DIN plug kunnen worden gewurmd. De oplossing lijkt een verloopsnoertje, wat voor lijnniveau prima is, maar bij platenspelers erger dan de kwaal en het resultaat is gekraak en brom. Hetzelfde doet zich voor bij dikke kabels voor de CD-speler e.d. die evenmin in een DIN plug te monteren zijn. En als je een paar honderd euro (sic!) voor een kabeltje van 60 cm hebt uitgegeven, wil je het gebruiken ook. En bij zo'n bedrag hoor je het natuurlijk ook. Om die beide redenen kan de Quad 33 worden voorzien van twee stel cinch ingangen op de plaats waar oorspronkelijk de beide klepjes voor de Disc en Tape Adapters zaten. Die twee adapters zijn al jaren overbodig en worden dan inwendig vervangen door nieuwe kleinere exemplaren met een vaste instelling. Die instellingen kunnen door mij indien nodig nog worden aangepast, maar niet meer door de gebruiker.


III - Nieuwe achterzijde - € 100
In aanvulling op de totale revisie kan de achterzijde van de Quad 33 worden vervangen door een nieuwe die bovendien een schakelaar heeft waarmee de pickup ingang kan worden omgezet in een lijningang. Beide kunnen aangesloten blijven zodat geen ingang verloren gaat wanneer de platenspeler slechts zelden wordt gebruikt.



IV - Nieuwe schakelaars / zes ingangen Origineel - € 650
- Als IV met achterzijde voor zes ingangen en gewijzigde layout.
- De gebruikelijke ingangen Tape / Radio 1 / Radio 2 / Disc plus de extra ingangen AUX 1 en AUX 2 die worden gekozen met resp. Mono Links en Mono rechts. Front, knoppen en toetsen zijn origineel.
- Nieuwe schuifregelaar voor balans.



V - Nieuwe schakelaars / zes ingangen Nieuw - € 850
- Als V plus een nieuw gespoten kastje en front in resp. donker en licht grijs en donkergrijze knoppen en lichtgrijze toetsen en filter paneeltje.

Nieuwe Quad 33/2 in nieuwe grijze uitvoering met nieuwe knoppen en toetsen. Het kastje is in dezelfde kleur als de knoppen uitgevoerd.

Nieuwe Quad 33/2 en FM3 in de grijze uitvoering.

Uiterlijke aanpassing Quad FM3 - € 100
Ook de FM3 wordt opnieuw gespoten en in dezelfde kleuren als de Quad 33/2.

Gereviseerde insteekkaartjes voor de Quad 33 voorversterker

Hoewel ik in principe geen losse onderdelen lever, wil ik voor één toepassing een uitzondering maken en wel voor de insteekkaartjes van de Quad 33. Door namelijk in een verder goed werkende Quad 33 de insteekkaartjes te vervangen door gereviseerde, betere kaartjes met op vitale plaatsen nieuwe, betere onderdelen, kan de weergave van deze veteraan aanzienlijk worden verbeterd. Alle transistoren worden vervangen door typen van betere kwaliteit en op vitale plaatsen worden metaalfilmweerstanden toegepast. Alle kaartjes zijn voorzien van vergulde contacten. De Disc Adapter is tevens geschikt gemaakt voor gebruik met CD-speler, zie verderop.

De complete set insteekkaartjes is gemakkelijk zonder gereedschap te vervangen en bestaat uit:

Twee uitgangsversterkertjes type M12017.4

Eén PU- versterker type M12019.4

Eén Tape Adapter type M12027.4

Eén Disc Adapter type M12021.4

Opmerking: de Disc Adapter is een vierkant printje dat op vier manieren op de achterzijde kan worden ingestoken. De posities M1 en M2 zijn voor een platenspeler met een MM-element (Moving Magnet of ook MI = Moving Iron). M1 is de gevoeligste positie; meestal voldoet M2. Gewoon proberen.

De positie S1 is bedraad voor gebruik van de Disc ingang met een CD-speler (of DAC) en heeft daarvoor een verzwakker voor het doorgaans veel te sterke signaal van de speler.

De positie C1 voor is keramische elementen en wordt eigenlijk nooit meer gebruikt en is overbodig.

Complete set van 5 kaartjes € 50 incl. BTW en verzendkosten.

Nieuwe handleiding

Omdat heel veel klanten de originele handleiding al lang niet meer hebben of bij aankoop van gebruikte apparatuur niet ontvingen, hebben we een nieuwe handleiding gemaakt die zowel voor de originele Quad 33/303/FM3 als de nieuwere Quad 33/2 en Quad 303 QR kan worden gebruikt. Deze handleiding wordt standaard bij elke verkochte set geleverd. Voor hen die zich willen oriënteren, of hun bestaande installatie willen completeren met een handleiding, is deze voor € 10 (€ 12,50 incl. verzendkosten) los verkrijgbaar. Bij aanschaf van een set krijgt u dit bedrag dan terug.

Quad 303 Eindversterker

Introductie 1967
Geproduceerd tot 1985
Totaal aantal 94.000
In Nederland ca. 13.000 verkocht
(Er is later nog een kleine serie 303 gemaakt in de nieuwere grijze kleur)






De Quad 303 eindversterker is het beste product dat Quad ooit heeft geproduceerd. Klinkt het beste, is door en door stabiel en heeft een haast onbegrensde levensduur. Met eens in de 20 jaar wat aandacht, dat wel. Een zonder meer geniaal ontwerp dat nog niets van zijn kwaliteit heeft verloren.







Wellicht is het goed hier eens duidelijk te stellen dat de moderne techniek sinds de introductie van de 303 (en de 33 voorversterker) in 1967 helemaal niet vooruit is gegaan. Zeker, veel onderdelen zijn beter, maar de geluidskwaliteit is er niet op voorruit gegaan, eerder achteruit, omdat meer aandacht is besteed aan functies, verkleining en meer kanalen weergave. En bij revisie profiteert ook de 33/303 combinatie van de betere kwaliteit van vooral de condensatoren van tegenwoordig. Helaas worden in de meeste audio-apparaten inferieure IC's toegepast en IC-schakelaars, waardoor de totale geluidskwaliteit er beslist niet op vooruit is gegaan, integendeel. Het gezeur over de 'veel betere' ringkern transformatoren (torodale voedingstransformatoren) is in die zin laakbaar, want een gewone EI transformator voldoet net zo goed wanneer de ontwerper weet wat hij doet (en de marketing afdeling hem niet dwars zit!).





Hier en daar worden revisies aangeboden die de Quad 303 ombouwen tot een geheel andere versterker: het geniale principe wordt veranderd in bijvoorbeeld push-pull en ook de voeding wordt totaal omgebouwd. Dit miskent de kwaliteit van het ontwerp en leidt tot een minder goed resultaat. Bovendien meen ik dat je in dat geval niet meer van een Quad 303 kunt spreken maar heb je iets nieuws gemaakt. Prima, maar met de reputatie van het origineel heeft het niets meer te maken. Doe ik dus niet, net als het vervangen van DIN door cinch (tulp) die ouder zijn (ca. 1920) en technisch veel minder dan DIN. Doe ik dus ook niet met een uitzondering (Quad 33).

De Quad 303 QR in aanbouw met het nieuwe front en het glasparel gestraalde chassis.

De drie printkaartjes die onderin de 303 zitten - de stabilisatie van de voeding en twee drivers voor de eindtrappen - zijn bevestigd met plastic klipjes die na verloop van tijd bros zijn geworden en soms afbreken. Op geen enkele manier is daar nog aan te komen, hoewel er natuurlijk ergens in een schuur in Engeland een zak met een paar duizend van die dingen staat. Door de verplaatsing van de stabilisatie naar de elcoprint heb ik meer dan genoeg van die plastic dingen in huis om defecte exemplaren te kunnen vervangen.

Nieuwe voedingseenheid op het chassis van de Quad 303

Revisie Quad 303 Eindversterker Standaard (€ 345) omvat:
- Schoonmaken, demonteren, voedingstransformator in blanke lak zetten
- Vervangen gelijkrichter, stabilisatie en elco's door geheel nieuwe voedingseenheid
- Monteren voedingseenheid op chassis
- Vervangen ingang en luidsprekeraansluitingen door nieuwe corrosievrije exemplaren, inclusief vergulde stekkers
- Vervangen alle weerstanden en de meeste condensatoren op de driverprints, indien nodig ook de transistoren
- Aanbrengen nieuwe print op het koelblok
- Vervangen interne bedrading
- Vervangen neonlampje door LED
- Afregelen en meten vervorming

Complete set onderdelen bij revisie van een Quad 303: nieuwe print op de eindtransistoren, nieuwe luidsprekeruitgangen, printje met LED i.p.v. neonlampje, nieuwe voedingseenheid met gelijkrichter, stabilisatie en electrolitische condensatoren, twee driverprints (hier de nieuwe; meestal worden de bestaande printjes gereviseerd). Nieuwe printjes kosten € 200 extra.

Extra's:
- Nieuwe driverprints (2) met nieuwe onderdelen, incl. geheel nieuwe bedrading € 200,--
- Front Quad 303 QR met DIN en cinch ingangen, vergulde uitgangen en moderne netaansluiting met schakelaar € 100,--
- Origineel frontje met netschakelaar (op de plaats van de zekering; de zekering wordt inwendig gemonteerd) € 50,--

Geheel nieuwe bedrading Quad 303

Te koop aangeboden: gerestaureerde Quad 303 eindversterkers

Gereviseerde Quad 303 eindversterker met nieuwe drivers vanaf € 475,--
Originele kast, nieuw ontwikkelde elco/gelijkrichter/stabilisatie en koelblokprinten, nieuwe driverprinten met nieuwe componenten, afgeregeld voor universeel gebruik of voor ESL 55. Inclusief kabels* en boekje. Prijs wordt ook bepaald door het uiterlijk.

Quad 303 QR eindversterker in nieuw gespoten kast met nieuw front € 675,--
Momenteel niet leverbaar: om spuiten betaalbaar te houden zijn beschadigde en lelijke exemplaren nodig en die heb ik op het moment niet. Veel klanten hebben ook liever een gave originele en die ga ik natuurlijk niet overspuiten. Wel kan een originele desgewenst van een nieuw front worden voorzien. Prijs € 100,--

Nieuw gespoten kast met nieuw front (zie foto) en aansluitingen, nieuw ontwikkelde elco/gelijkrichter/stabilisatie en koelblokprinten, nieuwe driverprinten met nieuwe componenten, afgeregeld voor universeel gebruik of voor ESL 55. Inclusief kabels* en boekje.

* Naar keuze cinch of DIN

Quad 303 mono

Zoals u elders kunt lezen (Hoofdstuk VII Audio paragraaf 13) ben ik geen voorstander van het mono bruggen van een stereoversterker. Daarbij worden de beide stereokanalen in serie of parallel geschakeld om aan ongeveer het dubbele vermogen te komen. Uiteraard zijn dan twee exemplaren nodig voor een stereo systeem.

Het probleem is dat bij serieschakeling ook de impedantie wordt verdubbeld en bij parallelschakeling wordt de impedantie gehalveerd. In beide gevallen is de impedantie minder optimaal van in de gebruikelijke schakeling.

Wat wél kan, maar minder zoden aan de dijk zet, is de Quad 303 mono maken door gewoon één van beide stereokanalen weg te laten. Het overgebleven kanaal heeft dan de volledige capaciteit van de voeding ter beschikking met als gevolg dat de versterker in de pieken net wat meer reserve heeft. Meettechnisch maakt het weinig uit, op het gehoor is het een duidelijke verbetering. Als gezegd, in de pieken loopt de versterker minder snel vast. Blijft overigens staan dat we bij serieus luisteren veel minder vermogen gebruiken c.q. nodig hebben dan we geneigd zijn te denken. Eens even laten horen hoe hard het kan, is heel iets anders dan serieus naar muziek luisteren.

Quad 303 mono gereviseerd met nieuw materiaal: € 475

Quad 303 QR eindversterker

Bij gebrek aan slechte exemplaren momenteel niet leverbaar; wel originele met het nieuwe frontje.
De afgelopen jaren kreeg ik vaak Quad 33 en Quad 303 versterkers die blijkbaar een zwaar leven hadden gehad en er afgetrapt uitzagen. Die werden dan verzameld en als ik er genoeg had - minimaal een stuk of 20, gingen ze naar de spuiter en werden in twee tinten grijs gespoten en helemaal opnieuw gebouwd en als QR verkocht. De laatste tijd kom ik nauwelijks nog zulke lelijke exemplaren tegen met als gevolg dat er al lange tijd geen versterkers zijn gespoten en de voorraad is opgedraagd. Het opnieuw spuiten van een goed exemplaar is zonde, daar de meeste klanten het liefst een goed ogend origineel exemplaar hebben. Wel heb ik nog een behoorlijk aantal frontjes van de Quad 33 en de FM3, inclusief de kastjes. Die kan ik nog wel leveren. Ook zijn er nog QR frontjes voor de Quad 303, zodat zij die dat willen een Quad 303 kunnen krijgen met het nieuwe front, wat ook bij revisie kan worden aangebracht voor € 50 extra. Een Quad 303 goed ogend en nieuwe elektronica met het nieuwe front komt op € 625. Met origineel front op € 575. Een Quad 33 voorversterker met nieuwe elektronica kost standaard € 650, met nieuw gespoten kastje € 700. Een Quad FM3 kost standaard € 150, met nieuw gespoten kastje € 200

Regelmatig worden Quad 303 eindversterkers gekocht of ingeruild met de bedoeling deze geheel te vernieuwen. Van de opgedane ervaring wordt gebruik gemaakt en ook enige eigen ideeën worden er in toegepast. Zo is de versterker nu voorzien van een eigen netschakelaar, DIN zowel als cinch ingangen en vergulde luidsprekeraansluitingen. Het plaatwerk wordt in de moderne grijze Quad kleuren gespoten omdat de originele kleuren na verloop van tijd wel erg op erwtensoep gaan lijken...






Het originele chassis is gereinigd en glasparel gestraald en de voedingstransformator wordt als altijd in de blanke lak gezet; alle elektronica en de bedrading zijn nieuw.

De netspanningsinstelling is vervallen, deze kan inwendig worden omgesoldeerd.






De netspanningsinstelling is vervallen; mocht een andere netspanning moeten worden ingesteld dan kan inwendig een draad worden omgesoldeerd.

QUAD 50E Mono Eindversterker (ook 510/520/240)

De Quad 50E Mono Eindversterker is speciaal ontwikkeld voor universele toepassing in omroepinstallaties, studio's en toepassingen waarin continu gebruik aan de orde is.

De ingang is universeel met een 0 - 500 mV gevoeligheidsinstelling en de uitgang heeft vele aanpassingen tussen 4 en 200 Ohm. De versterker is absoluut stabiel en geschikt voor elke belasting. De complete folder met technische gegevens vindt u onder Quad Informatie elders op de site.

Zeer geschikt als mono blokken in een stereosysteem of als eindtrappen in zaalversterking.

Quad FM2 Tuner - revisie niet raadzaam

Introductie 1968
Geproduceerd tot 1971
Totaal aantal 7.500
In Nederland naar schatting enige honderden






Is in feite de oude FM tuner die bij de QC 22 buizen voorversterker hoort in het jasje van de 33 voorversterker. Aanvankelijk was er nog een versie met losse stereodecoder, waar veel problemen mee waren. Ook de stereodecoder van de FM2 wil nog wel eens kuren hebben. Het grootste probleem - en daar is weinig aan te doen - is de speling die in de loop der jaren is ontstaan op de afstemming. Wat betekent dat een lichte aanraking van de afstemknop de afstemming al doet verschuiven. De latere FM3 tuner is in alle opzichten superieur aan de FM2 en deze verdient dan ook verre de voorkeur. De voorkeur voor buizen is in dit geval (en de meeste andere) volstrekt misplaatst.

Quad FM3 Tuner

Introductie 1971
Geproduceerd tot 1982
Totaal aantal 50.000
In Nederland naar schatting 3.000






De FM3 tuner behoort tot de beste tuners van zijn tijd. Hij is beter opgewassen tegen de overvolle FM-band in Europa dan vrijwel alle tuners uit het Verre Oosten. Het enige minpunt is de minder goede piloottoononderdrukking (19 kHz en 38 kHz) maar de meeste mensen zullen dat niet horen. En sinds cassettedecks met Dolby nog maar zelden worden gebruikt, geeft ook dat geen problemen meer. Daarbij heeft elk cassettedeck een ingebouwd MPX filter omdat dit een eis van Dolby was. Op decks waar geen MPX schakeling op zit, is het vast ingebouwd. Er is alles voor te zeggen dat filter altijd ingeschakeld te laten.






Revisie van de FM3 beperkt zich bijna altijd tot het vernieuwen van een deel van de voeding en de lampjes. Kortom, een probleemloze toptuner. De oudste tuners hebben nog het MC 1305 IC in de stereodecoder en dat is niet meer te krijgen. Ombouw naar de nieuwere MC 1310 die in latere FM3 tuners werd toegepast, is niet mogelijk.

Extra
- Reparatie na prijsopgave.

Revisie Quad FM3 standaard - 75 omvat:
- Vervangen lampjes
- Vervangen deel van de voeding
- Controle

Setprijzen:
Revisie Quad 33/303 standaard: € 525
Revisie Quad 33/303/FM3 (complete set): € 595
Extra's als boven omschreven

Kabelterreur: DAB de wereld uit

Armand van Ommeren, juni 2021

De kabelbedrijven Ziggo, UPC en KPN – van andere weet ik het niet – stoppen met het doorgeven van het analoge radiosignaal. Dat betekent dat een paar miljoen FM-ontvangers waardeloos worden en dat de gebruikers minimaal één, maar vaak meerdere nieuwe DAB ontvangers moeten aanschaffen: huiskamer, keuken, slaapkamer, studeerkamer enz.. DAB – Digital Audio Broadcasting – waar niemand behalve de leveranciers op zitten te wachten moet eindelijk geld gaan opleveren. Bij het eerste concept jaren geleden, was al duidelijk dat er geen behoefte aan was, maar het MOEST.

En dat terwijl het FM-net gewoon actief blijft en te ontvangen is; dat kan pas worden stilgelegd als alle auto’s van DAB of Internet zijn voorzien. En dat kan nog wel even duren. Ik vraag me ook af of de kabelboeren niet verplicht zijn de ter plaatse te ontvangen zenders door te geven? Alle landelijke en regionale zenders vervallen zo en alleen zij die een DAB ontvanger hebben kunnen ze nog krijgen, hoewel het aanbod beperkt is. Of je moet je TV aanzetten, wat onnodig stroomverbruik en slijtage oplevert. En als je een kostbare tuner hebt kun je die ook afdanken. Op Radio 1 hoor ik dagelijks een reclame voor DAB om de consument dit ongewenste product door de strot te duwen.

Een tweede reden om DAB+ scherp te veroordelen is het feit dat de kwaliteit op Radio 4 (“NPO Klassiek”, nog zo’n machtsgrill van NPO) bagger is: voortdurend hakken van de compressor o.a.. Gewoon FM is stukken beter en het bestaat nog steeds alleen geeft men het niet meer door. Een simpele kamerantenne geeft al een beter resultaat.

Nog afgezien van het feit dat àls je iets wilt, koop je een Internet ontvanger die duizend maal meer ontvangt dan DAB en in feite DAB overbodig maakt, plus een veel betere kwaliteit. En de politiek slaapt ook hier gewoon verder. De burger mag betalen en zijn bek houden.

“Digitalisering” is het toverwoord, dat meer een vloek dan een zegen aan het worden is. De ICT mensen promoten het waar dat maar kan, niet alleen bij radio en TV, en zijn helemaal gericht op alles wat kan (maar vaak niet werkt), helemaal niet hoeft (niemand heeft er behoefte aan) en waar men wel behoefte aan heeft wordt genegeerd of kan niet. Denk aan het C-2000 systeem en de tientallen malen per dag wegvallende lijnen bij de radio. Dat is vooruitgang....

Wanneer de digitale aandrang, zeg maar diarree, dan zonodig moet, laat dan het analoge instant tot de gebruikers wèl de behoefte hebben aan DAB, of adviseer ze Internet radio en druk DAB mensen niet door de strot en jaag ze niet op onnodige kosten: materiaal, geld en milieuverspilling.

Dual Internet, DAB, FM radio

De Dual Internet Radio ontvanger als afgebeeld is kennelijk niet meer leverbaar. Er is een nieuwer type, de Dual CA 1 die precies hetzelfde doet en even klein is, inclusief afstandsbediening. Gezien bij o.a. Amazon voor € 130. Ze ontvangen ook de gewone FM. Zeer aanbevolen!

Dual CA 1

Quad AM3 AM-Tuner

Introductie 1969
Geproduceerd tot 1973
Totaal aantal 2.000
In Nederland naar schatting enige tientallen - collectors item!

Quad AM3 en FM3 tuners

Komt zelden voor en sommigen zoeken hem al jaren. Het is nog een buizentuner en werd in verschillende versies geleverd: de Europese versie (lang, midden en kortegolf) en een 'Oversees' met middengolf en tweemaal kortegolf. Het is geen hoogvlieger en bovendien is op de AM-band weinig meer te vinden. De buizen zijn prima leverbaar, maar reparatie wordt afgeraden.

Quad 44 Voorversterker

Introductie 1979
Geproduceerd tot 1989
Totaal aantal 40.000
In Nederland naar schatting 5.000





Over deze voorversterker zijn de meningen verdeeld. Een aantal functies zijn ook wat vreemd opgezet, zoals de beide Tape Monitor schakelingen die tot rondzingen kunnen leiden en de rare balans/mono schakeling. Er zijn meerdere versies, zowel wat aansluitingen, filterstanden als opbouw betreft. De laatste versie is de aantrekkelijkste vanwege de dubbele cinch en DIN aansluitingen, maar belangrijker is de opbouw van het moederboard en dat werd gewijzigd toen de 'Tilt' schakeling van twee naar drie posities op en af werd gewijzigd. Het is die bouw die technisch het mooiste is.

Een probleem waar sommige 44's last van hebben is het spontaan omschakelen naar een andere ingang. Er is wel een wijziging geweest van Quad voor dit euvel, maar die is nauwelijks effectief. Gelukkig is dit euvel goed te herstellen - geldt ook voor de 34. Slecht is ook de balansregelaar - net als bij de 34 - een ALPS schuifje waarvan het me verbaast dat het langer dan een week blijft functioneren. Is niet meer te krijgen en in noodgevallen wordt het vervangen door een draairegelaar, waar u aan de buitenzijde niets van merkt.

Een veel gehoorde klacht is ook dat in de eerste stap van de volumeregelaar al geluid hoorbaar is en dat het instellen van een niveau voor achtergrondmuziek niet goed lukt. Dat is geen probleem van de volumeregelaar, maar een veel te gevoelige ingang. Laat zich heel gemakkelijk aanpassen en valt qua kosten binnen de standaard revisie. Kan ook later als service worden aangepast.

De schuifregelaar voor de balans van de Quad 44 gaat vaak stuk en is niet te vervangen omdat dit type schuif al vele jaren niet meer leverbaar is. Daar is nu een oplossing voor bedacht zodat de regelaar weer kan worden vervangen.

Revisie Quad 44 Voorversterker Standaard (€ 225) omvat:

- Nieuwe voedingselco's, weerstanden en zenerdiodes
- Vervangen alle elco's
- Vervangen nikkelen ingangen
- Vervangen balansregelaar (+ € 50)
- Herstellen printbreuken en schakelproblemen
- Vervangen denderfilter
- Zo nodig laagste posities volumeregelaar verzwakken
Opmerking: niet alle schakelproblemen vallen onder de standaard revisie!

Quad 405 en 405-2 Eindversterker

Introductie 405 in 1975
Geproduceerd tot 1982
In Nederland naar schatting 8.000

Introductie Quad 405-2 in 1982
Geproduceerd tot 1993
405-1: 64.000 stuks
405-2: 36.000 stuks
In Nederland naar schatting 9.000

Vanaf nr. 57.301 tot 57.600 wordt de eerste versie van de 405-2 toegepast zonder dat dit in de type-aanduiding is te zien, die is dan nog gewoon 405. Maar ook de serienummers 59.001 tot 62.500 hebben versterkers van het type 405-2 zonder dat dit er op staat. Quad gebruikt hier PCB nummer M12565.3. De originele 405 (eerste versie gebruikt PCB's type M12368 nrs. 5 t/m 10






Op de nieuw ontwikkelde elcoprint voor de 405 is ook ruimte vrij gehouden voor de luidsprekerbeveiliging die de oudere 405 versterkers (voor nr. 9000) niet hebben en bij revisie automatisch krijgen ingebouwd. De knullige montage van de beveiliging op de gebrekkige luidsprekeraansluitingen worden bij alle versterkers ook vervangen door deze nieuwe oplossing. De 405-2 heeft deze voorziening al op het versterkerkaartje. Deze oplossing wordt toegepast zolang de printjes nog beschikbaar zijn. Daarna worden de 405 printjes bij revisie standaard vervangen door 405-2 kaartjes.






In vrijwel alle Quad 405 versterkers zijn de versterkerkaarten behoorlijk door warmte aangetast, wat gezien de zeer hoge bedrijfstemperaturen en de totaal gesloten kast niet verwonderlijk is. Onbegrijpelijk dat Quad dit zo heeft gedaan, en helemaal dat men dit later niet heeft aangepast. De theorie dat het koelblok alle warmte effectief afvoert, klopt gewoon niet, uitzonderingen daargelaten.

Het gevolg is dat, zeker bij oudere versterkers, de printkaarten behoorlijk door de hitte zijn aangetast. Natuurlijk is alles te herstellen, maar als je iets herstelt, wil je ook dat het een behoorlijke tijd goed blijft, anders kun je beter een andere oplossing kiezen. Daarom heb ik nu de knoop doorgehakt en worden oude 405's (eerste versie met PCB's M12368 alle versies) bij revisie standaard voorzien van nieuwe printkaarten van versie 405-2 (M12565 iss.7). Helaas leidt dat tot een hogere prijs: standaard revisie was € 225 (nu € 250) en dat wordt nu voor de 405 eerste versie € 475. Het zou in mijn ogen niet verstandig zijn om € 225 of € 250 uit te geven aan de revisie van een versterker waarvan redelijkerwijs te verwachten is dat binnen niet al te lange tijd die kaartjes vervangen moeten worden, wat wederom geld kost en in totaal meer dan wanneer we het ineens doen. Bijkomend voordeel is dat de Quad 405-2 iets beter klinkt dan de oerversie en beter opgewassen is tegen lage impedanties. De standaard revisie blijft beschikbaar voor de Quad 405-2, maar ook daar wordt gekeken naar de staat waarin de printjes zich bevinden. Als ik een ingreep zinloos of geldverspilling acht, doe ik het gewoon niet, dat kent u inmiddels van mij. Het motto blijft: "Doe het goed of doe het niet; half werk is zonde van het geld".

De 405 is een van de weinige versterkers die gebouwd zijn volgens een echt nieuw gepatenteerd ontwerp. Na de introductie van het Current Dumping principe (uitleg elders op de site) door Quad, is er op gewoon analoog ontwerp gebied eigenlijk niets nieuws gebeurd. Er zijn andere versterkers die ook een vorm van fout correctie gebruiken, die zijn echter qua prijs, complexiteit en productie aantallen niet te vergelijken. Het Current Dumping principe werd door Quad nog lang gebruikt in hun eindversterkers, maar vanaf de Quad 99 is dat principe losgelaten.

Ik heb wel een kanttekening bij het principe: heb vele jaren gespeeld met de 405, de 405-2 en de 606 en hieruit blijkt dat ondanks de theorie er behoorlijke hoorbare verschillen zijn tussen deze versterkers. En dan nog de 306, wat een verkleinde 405 is - de 606 is een vergrote 405. Die kleine Quad 306 klinkt van deze reeks het beste, de 606 het minste. Heel opvallend blijft dat de Quad 303 in alle versies - gereviseerd, dat wel - hoorbaar de betere versterker is en ook in verhouding de minste problemen kent.

De 405 kende in de loop der tijd vele varianten, aan de buitenkant alleen zichtbaar toen Quad de 405-2 introduceerde. De 405-2 kon nu meer vermogen leveren aan luidsprekers met een lagere impedantie dan de gebruikelijke acht ohm, dit omdat steeds meer luidsprekers richting 4 ohm gingen.

En nog maar een keer: de gaten in de achterzijde die zijn bedoeld om bij de schroeven van de versterker te kunnen worden door velen gebruikt om er cinch (tulp, RCA, phono) aansluitingen in te schroeven. Vergeten wordt dan overigens de ingangsgevoeligheid aan te passen, maar dat terzijde. Vergeet die cinch krengen: DIN is een stuk beter en volop verkrijgbaar. Cinch aansluitingen stammen van vóór de Eerste Wereldoorlog en werden door RCA - vandaar de naam - gebruikt voor HF verbindingen in communicatie apparatuur. Het zijn knel koppelingen waar altijd corrosie tussen kruipt met onderbrekingen en kraken tot gevolg. Vooral verguld ogen ze fraai, maar het blijft gebrekkig. DIN contacten zijn schraapcontacten: even uitnemen en weer insteken en het is schoon. En wat heb je aan een kostbare verbindingskabel als er een waardeloze plug aan zit? Over kabels leest u elders op de site meer.

Revisie Quad 405 - eerste serie

Wordt alleen nog omgebouwd naar Quad 405-2 met nieuwe voedingsprint, nieuwe aansluitingen en nieuwe versterkers conform Quad 405-2 M12565/7. Prijs totaal € 475. Heb nog een beperkt aantal nieuwe versterkers en dan stopt het.


Revisie Quad 405-2

Revisie van de Quad 405-2 is gestopt.













Uiteraard worden ook de in- en uitgangen vervangen door nieuwe en heeft nu de beveiliging een plaatsje op de versterkerkaarten gevonden, zodat oudere versterkers meteen ook die voorziening hebben.

Revisie Quad 405 eindversterker

- Nieuwe voedingselco's op nieuw ontwikkelde print
- Vervangen luidsprekeraansluitingen door vergulde
- Nieuwe DIN ingang
- Vervangen versterkerprints door nieuwe prints M12565.20 conform 405-II
- Alle weerstanden, condensatoren, transistoren en diodes nieuw
- Nieuw indicatieplaatje en LED

Quad 405-2 Eindversterker

Introductie 1982
Geproduceerd tot 1993
Totaal aantal 100.000 (is waarschijnlijk fout en moet 41.000 zijn; op een totaal van 100.000 zijn er 59.000 stuks 405 en 41.000 405-2)

Quad 34 Voorversterker

Introductie 1982
Geproduceerd tot 1995
Totaal aantal 41.000
In Nederland naar schatting 7.000






Lijkt qua elektronica sterk op de 44, maar is niet modulair opgebouwd: alles op één groot moederbord. In alle series - ook in de 44 en de FM4 - werden hele slechte lekkende lichtblauwe elcootjes gebruikt (17 stuks) die de print aantasten. Deze condensatoren zouden uit voorzorg al vervangen moeten worden om grote problemen met het moederbord te voorkomen. Wanneer die problemen zich voordoen wisselt de versterker net als de 44 vaak spontaan van ingang of valt er een kanaal uit. Weer moet je vaststellen dat het Quad niet goedkoop genoeg kon zijn en dat origineel echt onzin is; liever niet zelfs! Een vergelijking met de Engelse auto-industrie dringt zich op...





Bij revisie wordt uiteraard een aantal zaken aangepakt, maar aan de printsporen en de onderbrekingen kunnen we weinig doen. De enige definitieve oplossing is het gehele moederbord vervangen door het nieuwe dat we hebben ontwikkeld en waar ook een paar andere zaken definitief zijn opgelost. Zie verderop bij Quad 34/2.
Slecht is ook de balansregelaar - net als bij de 44 - een ALPS schuifje waarvan het me verbaast dat het ding langer dan een week blijft functioneren. Is niet meer te krijgen en wordt vervangen door een nieuwer type dat langer meegaat.
Voor hen die geen platenspeler meer gebruiken, is een lijnmoduul beschikbaar zodat toch alle vier ingangen beschikbaar blijven. Later kan dit altijd worden hersteld.

Revisie Quad 34 Voorversterker Standaard (€ 250,--) omvat:
- Nieuwe voedingselco's en eventueel spanningsregelaar
- Vervangen alle elco's en verlopen weerstanden
- Vervangen nikkelen pu-ingang door vergulde
- Herstellen printbreuken en schakelproblemen

Extra's:
Vervangen pu-moduul door lijnmoduul € 75

Quad 34 Mk II

De Quad 34 voorversterker - uitgekomen in 1982 - is een fijne voorversterker die voor een echte muziekliefhebber heel elementair en biedt precies wat nodig is: vier aan te passen ingangen (de pu-ingang kan door Quadrevisie worden omgezet in een lijningang), een in muzikaal opzicht perfecte klankregeling (het weglaten van de klankregeling getuigt van een totaal gebrek aan muzikaal inzicht) en een lage vervorming, gepaard aan simpele bediening.

Niemand zal verbaasd zijn dat na 30 jaar gebreken aan het licht komen. En we kunnen wel klagen dat zij daar in Huntingdon, England bepaalde zaken anders hadden moeten aanpakken, deels is dat ook zo, innovatie was niet het sterke punt zullen we maar zeggen, maar als het merendeel van de apparaten meer dan 20 jaar zonder problemen werkt, mag je niet zeggen dat de fabrikant het fout heeft gedaan: het overgrote deel van de concurrenten is al lang op de vuilstort beland. Kortom, eigenlijk geen reden tot klagen.

Juist om wat in de inleiding werd gesteld, is het de moeite waard om eens te kijken wat er aan te doen is wanneer de houdbaarheid van de Quad 34 voorversterker kennelijk wordt overschreden. Een belangrijke vraag is natuurlijk of er alternatieven zijn die mogelijk beter en/of goedkoper zijn?

Alternatieven?
Die zijn er niet: niet alleen bestaat er geen enkele voorversterker met zo'n subtiele en muzikaal perfecte klankregeling, alle mogelijke alternatieven zijn minstens even oud en hebben minimaal evenveel problemen. In het huidige aanbod is er geen enkele zinvolle vervanging te vinden. En op de tweedehands markt kun je voor een redelijk bedrag wel iets vinden, maar die hebben ook hun eigen problemen en vrijwel altijd het nadeel dat ze niet te repareren zijn omdat vooral de schakelaars en regelaars absoluut niet meer zijn te krijgen. Kortom: serieuze alternatieven zijn er niet, tenzij u bij Accuphase winkelt, maar dan zitten we in een totaal andere prijssector.

Wat zijn dan de problemen met de 34?
Er zijn in totaal zeven versies van de 34 waarvan de service documentatie er slechts 5 beschrijft, vreemd; hetzelfde gebeurde bij de 44 waarvan de laatste versie ook nooit is beschreven in de documentatie. In al die versies van de 34 is de gehele versterker opgebouwd op één grote print waar alles op zit. Die print is tweezijdig uitgevoerd met pakweg 80 doorverbindingen tussen boven- en onderzijde. Die doorverbindingen zijn op den duur niet betrouwbaar: ze gaan roesten en roest geleidt niet. Gevolg: onderbrekingen. Een tweede probleem vormen de al genoemde lichtblauwe elektrolitische condensatortjes - 17 in totaal - die lekken en het zuur dat daar uitkomt, tast de printsporen en het soldeertin aan. Ook dat leidt tot onderbrekingen.

Binnenwerk Quad 34 met groene laklaag - versie 5

Bij een aantal versies t/m 5 heeft men de bovenzijde van de print voorzien van een lichtgroene laklaag om dit soort verschijnselen tegen te gaan. Maar de lak tast het koper van de printsporen aan - herkenbaar aan zwarte uitslag - en zo ontstaan weer andere onderbrekingen: het middel is erger dan de kwaal. Ook is de layout van de print op een paar plaatsen ongelukkig wat spontaan omschakelen in de hand werkt.

Detailfoto van verweerde printsporen onder de lak; ook de problematische doorverbindingen zijn goed te zien.

Een minder zwaar wegend probleem is dat de verschillende merken IC's sterk verschillende eigenschappen hebben, Quad heeft vergeten ze te ontkoppelen, wat ook weer bijdraagt aan het spontaan omschakelen van de ingangen. Ook is de koeling van de voeding (net als bij de 405 en de FM4) gewoon afwezig wat ook niet direct bijdraagt. Getuigt wel van grenzeloos optimisme... En tenslotte is de balansregelaar al lang niet meer leverbaar en die onderbreekt vaak.

Wat is er aan te doen?
Het is niet onlogisch dat de problemen de laatste jaren sterk toe nemen en dus werd nagedacht over een definitieve oplossing: de 34 is een te leuke en principieel te goede voorversterker om zomaar af te danken. Veel Quad 34 voorversterkers werden in het verleden gereviseerd, maar vaak kwamen de problemen na kortere of langere tijd weer terug met soortgelijke verschijnselen. Het proces is maar moeilijk te stoppen.

Quad 34 met oranje logo

De enige versie die tot op heden geen printproblemen heeft, is de laatste versie - nummer 7 - die soms herkenbaar lijkt te zijn aan het oranje logo op de voorzijde. Ik zeg 'lijkt' want ik heb ook voorversterkers in handen gehad met oranje logo en toch een oude print (versie 6) en omgekeerd: voorversterkers met de laatste print maar zonder oranje logo. Versie 6 lijkt sterk op versie 7, maar er is een belangrijk onderscheid: versie 7 is doorgemetaliseerd, wat wil zeggen dat de doorverbindingen tussen boven en onderzijde van de print bij de fabricage van de print (PCB) zijn aangebracht, gemetaliseerd, en dát voorkomt alle ellende. De enige die is doorgemetaliseerd is versie 7, versie 6 heeft de gebruikelijke gesoldeerde doorverbindingen. U kunt zien welke versie het is op de onderzijde van de print achter de pu-moduul, daar staat iets van “M12730 – 777 of 666”

Los van de printkwaliteit blijven nog een paar andere problemen zoals de al genoemde vreselijke lichtblauwe condensatoren die gaan lekken, de niet ontkoppelde schakel-IC’s, de erg goedkope TL071 en TL072 audio-IC’s, de problematische layout die schakelproblemen veroorzaakt en de vreselijke “vlaggetjes” om de ingangen aan te passen. Het grote probleem van alle versies is het schakelmoment van de schakel-IC’s dat vaak verloopt en ontaardt in spontaan van ingang veranderen. Ook klinkt de nieuwe versie een stuk beter dan de originele. Ook in dat opzicht blijven versie 6 en 7 achter bij de nieuwe die we versie 10 hebben gedoopt.

Om nu voor eens en altijd een einde te maken aan deze problemen, is een nieuw moederbord ontworpen van superieure kwaliteit. Het is een vierlaags print met gescheiden lagen voor links, rechts, massa en voeding. De doorverbindingen zijn doorgemetaliseerd en de schakel-IC's zijn nu wél ontkoppeld. Ook zijn de insteek 'vlaggetjes' die natuurlijk kwijt zijn als je ze na jaren nodig hebt, vervangen door dipswitches en de balansregelaar is aangepast aan de moderne wel verkrijgbare onderdelen. Alle audio IC's zijn vervangen door de betere OPA's. Zo is een hoorbaar betere voorversterker ontstaan met behoud van de uitstekende eigenschappen van het oorspronkelijke ontwerp. Aan die basis is, net als bij de Quad 33 en 303 niets veranderd, alleen wat aanpassingen aan de moderne tijd en de moderne techniek.

Quad 34/2 voorversterker

De nieuwe Quad 34/2 is klaar!

- Bedoeld voor totale vernieuwing/ombouw Quad 34 met moederborden series
M12746 versies 1 en 2, en M12730 versies 3 t/m 5
- Nieuw vierlaags doorgemetaliseerd moederbord - ontwerp PSD.nl in Roosendaal en Europees fabricaat
- Flatcables naar het toetsenbordje vervangen door hoogwaardige stekkerverbindingen
- Dipswitches voor aanpassing ingangen
- Nieuwe constructie voor balansregelaar, nieuwe netschakelaar
- Uitsluitend hoogwaardige onderdelen, zoals metaalfilmweerstanden
- Alle weerstanden, condensatoren, transistoren en IC's nieuw
- Betere audio-IC's voor lagere vervorming
- Nieuw boekje in voorbereiding

Prijs: totale ombouw naar Quad 34/2: € 625
Verkoopsprijs: € 795

Binnenwerk van de Quad 34 met de goede print - nummer 7

Het nieuwe Quadrevisie moederbord van de Quad 34 - nummer 10

Quad 33/2 of Quad 34/2 of...?

Quad 33 en 34

Na de complete nieuwbouw een paar jaar geleden van de populaire Quad 33 voorversterker was de Quad 34 aan de beurt die net als de veteraan aan een paar hardnekkige problemen leed. Waren het bij de Quad 33 de druktoetsen die versleten waren en waar vreemd genoeg geen enkele Quad restaurateur zich druk over maakt, ondanks het feit dat die een 33 compleet onbruikbaar maken, bij de Quad 34 is het primair de print layout die voor veel problemen zorgt. En daar is maar één oplossing voor: een nieuw moederbord. Zeker, een dure oplossing maar zéér de moeite waard.

Quad 34: Oud moederbord groen gelakt met draadjes om de problemen op te lossen

In de eerste plaats kan dan de uiterst praktische en zeer hoogwaardige Quad 34 voorversterker nog vele, vele jaren mee en door een paar aanvullende ingrepen verbetert de kwaliteit ook nog eens aanzienlijk. Verrassend is dat na deze nieuwbouw de Quad 34 de oudere Quad 33 qua klank is gepasseerd en dan blijft het voordeel van de ideale muzikale klankregeling en de mogelijkheid MC pickup elementen te gebruiken. Er zijn vier verschillende PU-ingangsmodulen en meerdere aanpassingen zijn mogelijk.

Nieuwe balansregelaar

De Quad 34 kan worden beschouwd als een latere, versimpelde uitontwikkeling van de Quad 44 die in 1979 op de markt kwam als modulaire voorversterker wat in mijn ogen tamelijk zinloos en onnodig duur was. De Quad 34 kwam in 1984 en maakte van ongeveer dezelfde schakelingen gebruik maar was verfijnder en verstandig vereenvoudigd. De Quad 44 en 34 haalden overigens nooit het aantal geproduceerde Quad 33’s, nog niet de helft.

Dipswitches

De Quad 33 voorversterker heeft bij talloze gebruikers vele jaren probleemloos gewerkt, tot een jaar of tien geleden de eerste problemen rond de druktoetsen opdoken. Druktoetsen die al vele jaren niet meer waren te krijgen waardoor het probleem niet op te lossen was. Tot we een paar jaar geleden druktoetsen ontdekten die als vervanging konden dienen, waarvoor wel een nieuw moederbord moest worden ontworpen. Zo gezegd zo gedaan en de oude trouwe 33 kon weer enige tientallen jaren verder.

Nieuw moederbord Quad 33

Bij de Quad 34 zat het probleem dieper en er was veel meer aan de hand. Dat begon al met de krikkemikkige balansregelaar, een waardeloos ding dat evenmin te vervangen is. Het grootste probleem was echter de layout van het moederbord dat vol met fouten zat en o.a. leidde tot het spontaan omschakelen naar een andere ingang en/of het weigeren van de druktoetsen. Behalve de layout zelf was de mechanische constructie zodanig dat allerlei vreemde fouten optraden: het dubbelzijdige moederbord had pakweg honderd doorverbindingen tussen de beide lagen, maar die waren van draadjes die gingen roesten en roest geleid niet: uitval. Later heeft men geprobeerd het geheel met fel groene lak af te sluiten om roest te voorkomen, maar dat tastte het koper van de printsporen aan: nieuwe problemen zonder dat de oude waren opgelost. Kortom, een gebed zonder end, lapmiddelen en geen oplossing.

Maar ondanks dat alles was en bleef het concept van de Quad 34 voorversterker vrijwel ideaal: potentieel een voortreffelijk klinkende voorversterker met een perfecte klankregeling, lage vervorming en neutrale weergave: precies wat een muziekliefhebber nodig heeft zonder overbodige flauwekul.

Nieuw moederbord Quad 34

Het nieuwe moederbord heeft nu vier lagen – links/rechts, voeding en massa gescheiden – alles is nieuw: betere audio-IC’s, een nieuwe layout die de oude problemen voorkomt, nieuwe balansregelaar, dipswitches i.p.v. die achterlijke vlaggetjes voor de instellingen die je altijd kwijt bent als je ze nodig hebt.... Stekkerverbindingen voor het schakelpaneel en, jazeker, nieuwe technisch superieure DIN aansluitingen i.p.v. die meer dan 120 jaar oude cinch rommel waar iedereen kennelijk zo gek op is.

De eerste vijf versies van de Quad 34 hadden DIN aansluitingen en die hebben alle vijf het slechte moederbord. De versies 6 en 7 hebben een beter moederbord, maar nog steeds met een dubieuze layout, en het vervangen van de audio-IC’s is lastig, vooral bij nummer 7. Kortom, het handhaven van die moederborden is niet verstandig.

Quad 34 en Quad 303: De perfecte combinatie

Luisterproeven met het nieuwe moederbord maken duidelijk (ook uit reacties van klanten) dat de nieuwe 34/2 nu de meerdere is van de oude Quad 33 en de Quad 44. De eenvoud en de praktische bruikbaarheid van de nieuwe 34 maken hem tot de ideale partner van de Quad 303 eindversterker.

De nieuwe Quad 34/2 is te koop voor € 825. Leverbaar in grijs en groen/bruin. Ombouw van een oude Quad 34 komt op € 625. Wordt geleverd met een MM of MC pu-moduul. Extra moduul € 75. Inclusief netkabel en nieuw boekje waarin ook de Quad 303 en 405 eindversterkers en de Quad FM4 tuner. Ook van de bijpassende Quad FM4 zijn nog exemplaren voorhanden: € 150,--inclusief aansluitkabels.

Alle prijzen incl. BTW.

Quad FM4 Tuner

Introductie 1982
Geproduceerd tot 1995
Totaal aantal 37.000

Gereviseerde FM4 tuner

Een qua prestaties goede tuner, maar niet digitaal. Het is een analoge tuner met digitale uitlezing en voorkeurinstellingen. Vaak problemen met de accu (lekken!) die in een rare schakeling zit en hier sinds enige tijd wordt vervangen door drie penlights die zo'n jaar of 8 meegaan en veel ellende voorkomen. Ook hier net als bij de 34 voorversterker problemen met het moederboard en de voeding. Al met al toch wel heel wat problemen met deze FM4, waar de FM3 niet alleen beter is maar ook nauwelijks problemen kent.

Prijs onderhoudsbeurt afhankelijk van staat waarin de tuner verkeert.
Quad FM4 tuner revisie standaard € 135,--

Quad 66 systeem

Introductie 1989
Geproduceerd tot 1996 (CD66 tot 1993)
Totaal aantal 12.000 (tuner 5100)

Het Quad 66 systeem met de bijzondere Scepter afstandsbediening (naar voorbeeld van Bang & Olufsen, maar die was veel mooier gemaakt) is maar kort op de markt geweest. Dat komt door een hoop tegenslag en problemen met de CD-speler (Philips stopte ineens met het loopwerk waarop de CD66 was gebaseerd) en de levering van het Telefunken IC voor de tuner is nooit goed van de grond gekomen. Ook de productiekwaliteit liet te wensen over. Hardnekkige problemen wil ik proberen op te lossen ' onderzoek kost niets ' maar reviseren doe ik ze niet.

Quad 306 Eindversterker

Introductie 1986
Geproduceerd tot 1995
Totaal aantal 25.000

De verlate opvolger van de 303 eindversterker, maar zonder diens kwaliteiten. In feite zijn de 306 en de 606 (ook 707 en 909) allemaal gebouwd volgens het Current Dumping systeem van de 405 en allemaal de mindere van de 303. Ze hebben iets groezeligs in het hoog (de 405-2 het minst) en zijn uiterst gevoelig voor de voeding. Al na relatief korte tijd is het teruglopen van de eigenschappen van de voedingselco's hoorbaar. Het zijn ook allemaal versterkers zonder gestabiliseerde voeding; de 303 heeft dat wél en is daardoor minder gevoelig voor allerlei zaken die daaruit voortkomen. Het zou mij niet verbazen als de invloed die allerlei rommel afkomstig uit het lichtnet komt op de weergave heeft, te wijten is aan de gebrekkige en ongestabiliseerde voeding van de meeste versterkers. Met als gevolg dat men liever investeert in kostbare lichtnetfilters, terwijl de oorzaak in het ontwerp van de versterker zit.

Een servicebeurt omvat het vervangen van de voedingselco's en wat klein materiaal. Ook worden de uitgangen vervangen die af fabriek wat gammel zijn uitgevallen. Origineel en gammel...

Prijs onderhoudsbeurt afhankelijk van de staat waarin de versterker verkeert. Standaard € 225,--

Quad ESL 57 en 63 Elektrostatische Luidsprekers

Moderator: Quad Musikwiedergabe, Gering / Manfred Stein - Bemiddeling Armand van Ommeren 0161 432451 armand@quadrevisie.nl

Introductie 1955
Geproduceerd tot 1985
Totaal aantal 54.000

Peter Walker besteedde een groot deel van zijn werkzame leven aan de ontwikkeling van luidsprekers, aanvankelijk met conusluidsprekers en een ribbon tweeter, maar al snel schakelde hij over op elektrostaten. De eerste ESL van Quad heette gewoon Quad Electrostatic Loudspeaker, er stond geen getal bij. Maar omdat de ESL 63 het getal 63 droeg voor het jaar (1963) waarin de ontwikkeling werd gestart, voegen velen het getal 57 aan de 'oude' ESL toe ter onderscheid. Niet helemaal correct want de ontwikkeling startte in 1955; in 1957 ging de oude ESL in productie. Het juiste cijfer zou dus 55 moeten zijn.






De ESL was dus geenszins de eerste poging van Peter Walker om een goede luidspreker te bouwen. En daarmee wordt inderdaad bedoeld dat hij - Peter - bestaande luidsprekers eigenlijk maar niks vond. Lang heeft hij gekeken en gewerkt met een ribbon systeem: een soort zig-zag opgevouwen bandje dat kan bewegen in een magnetisch veld; een systeem dat ook voor microfoons wordt gebruikt. Die microfoons zijn zeer kwetsbaar maar van sublieme kwaliteit!

Aanvankelijk gebruikte hij die ribbons voor het hoog, maar vond toch dat de wisselpunten tussen ribbon en conus voor laag en midden teveel problemen opleverden. Hij wilde een full range systeem en dat lukte niet met ribbons. Hij realiseerde zich toen dat de elektrostaat meteen al het voordeel had van een bewegende massa die bijna te vergelijken was met die van lucht! En bovendien hadden de verschillende elementen voor hoog, midden en laag een veel geleidelijker overgang met minder hoorbare bij-effecten.






De Quad elektrostaat was in 1955 bij zijn introductie de eerste full-range elektrostaat ter wereld. Alle andere zoals Janszen, maakten gebruik van een extra basluidspreker net als Martin Logan, Solostatic en Final. Een combinatie overigens die mij nooit heeft kunnen overtuigen, ook de combinatie Quad met Gradient niet.

Jaren geleden, toen ik nog luisterde naar de ESL 57 en op mijn werkkamer een paar AR 3A's had, opperde vriend George Vermeulen (van de SoloSound in Hilversum) de mogelijkheid eens te luisteren naar een paar door hem gebouwde transmissielijnen met elektronische crossover bij die ESL's voor het laag. Zo gezegd, zo gedaan en een paar weken later troonden in onze kamer achter de ESL's twee ongeveer anderhalve meter hoge transmissielijnen met daarin de woofers van de AR 3A. Bij de installatie voorspelde George dat de wisselfrequentie zo rond de 50 Hz zou moeten liggen en dat het niveau al luisterend steeds zou worden verlaagd, en dat ik uiteindelijk tot de conclusie zou komen dat het resultaat optimaal is als je ze uitschakelt.

Hetgeen volkomen juist bleek. Zeker, bij sommige muziek wil je wel eens wat extra, maar voor serieus luisteren naar serieuze opnamen is het eigenlijk een hinderlijk bij-effect: het laag van de ESL is qua definitie veel beter en het onderscheid met het lage middengebied aanzienlijk duidelijker dan dat van vrijwel alle conusluidsprekers. Dat is me altijd bij gebleven en maakte toen al duidelijk dat het laag van de ESL weliswaar sterk afloopt, maar dat de kwaliteit van het laag, vooral de definitie, superieur is. Theoretisch geen verrassing, maar in de praktijk blijkbaar wel.

Het sterke punt van de ESL 57 is het middengebied, stemmen, strijkers en blazers worden uiterst realistisch weergegeven en hoort nog altijd tot het beste wat er op luidsprekergebied bestaat. In het hoog zitten wat grillige piekjes die velen wel aantrekkelijk vinden, hangt van de soort muziek af die je speelt, maar die anderen toch weer minder prettig vinden. Het enige echte grote minpunt is niet het gebrek aan laag wat steeds weer als argument wordt gebruikt, maar de afstraling, de spreidingsdiagram. De spreiding is gebrekkig, hoewel dit bij de gereviseerde en nieuw gebouwde ESL's van Quad-Musikwiedergabe aanzienlijk beter is; ook die pieken in het hoog zijn aanzienlijk milder. Bij de originele ESL verandert het hoog al door uw hoofd te draaien en dat is hinderlijk en onrustig. Anderzijds is deze afstraling een voordeel in minder goede ruimten omdat de luidspreker de zijwanden aanzienlijk minder aanspreekt dan breed afstralende luidsprekers. Tweede voordeel is de geringe verticale spreiding die voorkomt dat het laag gaat 'boemen' door reflectie tegen de vloer juist voor de luidspreker. De beperkte spreiding in het hoog is de reden dat ik ze jarenlang heb gebruikt bij het opnemen van klassieke muziek in allerlei zalen en kerken. In een sacristie of consistoriekamer waar je nog nooit eerder was geweest, misleiden deze luidsprekers je minder dan andere luidsprekers.

Bij Quad Musikwiedergabe nam men jaren gelden de productie apparatuur van Quad in Engeland over en bouwt nu de elementen nieuw op dezelfde manier maar met betere materialen en meer toewijding, wat in het hoorbare resultaat bijzonder goed merkbaar is. Mocht u zelf naar Duitsland (willen) gaan, een bezoek aan Quad Musikwiedergabe (na afspraak) in Gering bij Koblenz is een aanrader! Wel tevoren een afspraak maken!

Nog altijd is de ESL 57, zéker voor kamermuziek en jazz, een meer dan voortreffelijke luidspreker die terecht door velen wordt gekoesterd en gelukkig altijd te restaureren en zelfs nieuw gebouwd leverbaar is.

QUAD MUSIKWIEDERGABE INFORMATIE

Revisie ESL 57 elektrostatische luidspreker (via Quad Musikwiedergabe - zie ook website www.quad-musik.com)

- Transport naar Duitsland en terug
- Vaste kosten demontage en montage
- Reparatie/revisie na prijsopgave

Totaal gerestaureerde Quad ESL 57 door Quad Musikwiedergabe
Met nieuwe elementen en nieuwe hoogspanning. Grills naar keuze zwart of zilver. Andere kleuren op aanvraag.

Nieuwbouw Quad ESL 57 van Quad Musikwiedergabe
Geheel nieuw gebouwde ESL met nieuwe elementen en elektronica. Ook de kast en de grill zijn nieuw (grills van de oorspronkelijke fabrikant in Engeland!) met veel betere materialen en zorgvuldige bouw en leverbaar in vele kleuren. Standaard zwart of brons.

Nieuwbouw Quad ESL 57 QA (Quad Musikwiedergabe, Gering)
Een verdere ontwikkeling van de ESL met nieuwe elementen en elektronica. Leverbaar in zwart of brons.

Quad ESL 63 elektrostatische luidspreker

Introductie 1981 (ontwerp was gereed in 1963 vandaar de naam)
Geproduceerd tot 1999
Totaal aantal 35.000






De ESL 63 is een totaal andere luidspreker dan de 57. De slimme constructie met de concentrische ringen en de bijbehorende vertragingslijnen (toelichting elders op de site) zorgen voor een uitstekende spreiding en de constructie is zodanig dat de piekerigheid van de 57 geheel wordt vermeden. De wat gammele houten structuur van de originele 57 is verlaten en vervangen door een metalen frame dat aanzienlijk solider is dan de oude constructie, hoewel ook nog voor verbetering vatbaar zoals de nieuwere versies uit Duitsland laten horen. Dat zorgt ervoor dat velen de ESL 63 saai vinden vergeleken met de ESL 57 net zoals velen de 34 voorversterker frisser vinden klinken dan de 33.






Destijds bij de bespreking van de ESL 63 in 1981 luisterde ik zelf nog naar de 57 en vond ook de 63 wat teleurstellend: niet spectaculair en eigenlijk saai. Tot ik na zes weken de oude 57 weer op zijn plaats zette en werkelijk van mijn stoel viel van verbazing over de nu ineens opvallende piekjes die de 63 niet had. Dat de ESL 63 in het laag wat verder doorliep en de spreiding veel beter was, deed helemaal de deur dicht. Ik was toen volledig overtuigd. En dat ben ik nog, hoewel de nieuw gebouwde 57 van Quad-Musik op een reeks punten hoger scoort dan de originele. En voor bepaalde muziek, als gezegd, is het nog altijd een sublieme, wat intiemere luidspreker (kamermuziek en jazz).

Revisie ESL 63 elektrostatische luidspreker
(via Quad Musikwiedergabe - zie ook website www.quad-musik.com)

- Transport naar Duitsland en terug
- Vaste kosten demontage en montage
- Reparatie/revisie na prijsopgave
- Frameversterking per paar
- Kleuren doek, hout en voet bespreekbaar

Gereviseerde ESL 63 elektrostatische luidspreker

Totaal gereviseerde ESL 63 met frameversterking
De geweldige ESL 63 QA van Quad Musikwiedergabe kost een aanzienlijk bedrag: het dubbele van een gereviseerd paar! Er is echter een zeer aantrekkelijke tussenweg door in de gereviseerde ESL 63 een paar verbeteringen van de ESL 63 QA op te nemen. Deze versie bezit ik nu een paar jaar en ik ben telkens weer verrast en enthousiast over deze luidspreker. Hij is rustiger dan de originele 63 en vooral het laag en lage middengebied zijn indrukwekkend verbeterd.

Nieuwbouw Quad ESL 63 QA (Quad Musikwiedergabe, Gering)

ESL 988 - 989
Ik verwijs graag naar de andere artikelen over ESL's en kan hier alleen een wisselend beeld signaleren: er zijn verschillende productieversies van de 988 en 989 in omloop en een deel daarvan vind ik geen aanrader. De 989 vind ik sowieso teveel laag hebben, is ook wat ongecontroleerd; de 988 is in zijn beperking duidelijk de betere. Ikzelf gebruikte een aantal jaren de blauw/grijze versie die ik absoluut de betere vind.

ESL 2805 - 2905
De bespreking van de 2805 vindt u elders op de site en die viel me tegen. Het karakter is wat omgebogen naar de Duitse smaak: hij geeft wat meer laag en hoog. Dat komt mogelijk wat meer overeen met de smaak van de moderne mens, maar mij bevalt het niet. Voor de grotere 2905 geldt hetzelfde als voor de 989: te veel en niet gecontroleerd genoeg.

ESL 63 QA
De door Quad Musikwiedergabe nieuw gebouwde ESL 63 QA is de beste luidspreker die ik ken. Zie bespreking elders op de site.

Kopen ESL's

Voor een nieuwe elektrostaat moet je veel geld neertellen, vandaar dat het aantrekkelijk lijkt om naar gebruikte exemplaren om te zien. Maar het kopen van elektrostaten is per definitie een hachelijke onderneming, vooral vanwege de zeker in het verleden belabberde productiekwaliteit die dan ook vaak de aanleiding is om ze weg te doen. En dan zit de koper die denkt een goede deal te hebben gesloten met luidsprekers die een kostbare revisie moeten ondergaan. Daarom is het heel verstandig dat u zich realiseert dat een paar goed functionerende elektrostaten u zonder meer op 2 tot 3000 euro komt te staan. Dat kan zijn door direct bij Quad-Musikwiedergabe (al dan niet via Quadrevisie in Nederland) een paar gereviseerde elektrostaten te kopen, dan wel goedkoop een paar te kopen en die te laten reviseren. Het laatste houdt wel iets meer risico in.

Er bestaat dan ook nog de mogelijkheid geheel nieuw gebouwde exemplaren te kopen die met betere materialen als vroeger en met veel aandacht voor detail op de originele productie-apparatuur van Quad in Duitsland worden gebouwd: een geniaal Engels ontwerp door toegewijde Duitse vakmensen gebouwd. Dit geldt zowel voor de ESL 57 als voor de ESL 63. Van beide bestaat dan nog een aanzienlijk opgewaardeerde versie: de ESL 57 QA en de ESL 63 QA. Die laatste is de beste luidspreker die ik ooit heb gehoord. Zie bespreking.

Problemen
Het is dus eigenlijk niet zo verstandig zomaar een paar gebruikte ESL's aan te schaffen. Het is nagenoeg ondenkbaar dat u niet binnen korte tijd voor een kostbare revisie staat. Vanwege de al genoemde matige (...) productiekwaliteit ontstaat schade die vaak tot vervangen van elementen leidt. Bedenk daarbij dat je bezwaarlijk inéén van beide luidsprekers een element kunt vervangen, zonder dat ook in de andere te doen. Het hoorbare kwaliteitsverschil is zo groot dat dit niet prettig is om naar te luisteren.

In veel gevallen (ESL 55) zijn de audiotrafo en het houten frame het enige dat nog bruikbaar is. Natuurlijk zal er links of rechts best wel een echt goed paar zijn dat door de verkoper vanwege onwetendheid voor een lage prijs wordt verkocht, maar dat is een uitzondering. Let bij het luisteren altijd op rammelen en andere bijgeluiden. Bij de ESL 63 kan een klein rubber dopje op de voet worden verwijderd en als u daarin kijkt ziet u een neon lampje dat regelmatig even oplicht. Optimaal is de situatie wanneer het eens in de 30 seconden oplicht, iets vaker mag, maar meer dan eens in de 10 seconden duidt op het weglekken van hoogspanning. Visuele inspectie kan met een zaklantaarn om te zien of de cellofaan stofafdichting nog intact is, Bij de 63 dient dan de sok even losgemaakt te worden door het plankje op de bovenzijde los te nemen (naar rechts schuiven) en het doek naar beneden te schuiven.

Voor alle elektrostaten geldt dat het verstandig is, zeg maar noodzakelijk, ze continu aan te laten staan. Eindversterkers zou ik niet meer dan eens per dag aan en uit zetten.

Levensduur
Elektrostaten hebben een slechte naam als het gaat om betrouwbaarheid en onderhoud. Dat komt grotendeels door de slechte (Engelse) productiekwaliteit, denk maar aan de auto-industrie. Eenmaal goed in elkaar gezet met eersteklas materialen, kan er vele jaren onbezorgd naar worden geluisterd.

De ESL 55 (57) is niet voorzien van een beveiliging en dient daarom te worden aangesloten op een versterker die niet meer vermogen kan leveren dan de luidspreker hebben kan. Anders dan bij gewone luidsprekers blaas je een ESL 57 in enkele seconden op als je over de schreef gaat. Een conusluidspreker warmt langzaam op en verbrandt uiteindelijk. Een elektrostaat slaat bij overbelasting over en dan zit er een brandgat in het membraan, iets dat in seconden kan zijn gebeurd. Bij de door Quad-Musikwiedergabe gefabriceerde elementen komt dit overigens nagenoeg niet meer voor.

De ESL 63 en latere typen hebben een eigen beveiliging die de ingang kortsluit wanneer het te gek wordt. Nadeel daarvan is dat dit betekent dat de uitgang van de versterker wordt kortgesloten en veel versterkers lusten dat niet. Ik ken een geval van een volledig gesmolten uitgangsrelais van een bekend merk doordat de luidspreker de ingang kortsloot, waarop de versterker uitschakelde en de luidspreker de ingang weer vrij gaf. Daarop schakelde de versterker weer in het spelletje herhaalde zich op een zeer hoog tempo waarop het uitgangsrelais van de versterker smeltend de geest gaf..

Resumé
Wanneer u belangstelling heeft voor een paar nieuwe, gereviseerde of gebruikte elektrostaten dient u minimaal uit te gaan van een bedrag rond de 2500 euro. Het is dan verstandig een gereviseerd paar te kopen en niet het risico te nemen dat uw voor bijvoorbeeld 500 euro gekochte paar, nog een revisie van 2500 euro moet ondergaan. Voor hetzelfde of minder koopt u een paar met garantie. Alle onderdelen, grills, houten lijsten, pootjes, doek, het is allemaal leverbaar zoals u op de website van Quad Musikwiedergabe kunt lezen.

Armand van Ommeren, Juli 2021

Het kernpunt van de activiteiten en dat in toenemende mate, is nog steeds de Quad 3 set, bestaande uit de Quad 33 voorversterker, de Quad 303 eindversterker en de Quad FM3 tuner. Het is nu 54 jaar geleden dat de set op de markt kwam en dat betekent dat de slijtage ernstiger wordt. Voor de eindversterker moet gezegd dat in de jaren de ingrepen groter zijn geworden. Nieuwe aansluitingen en voeding, steeds vaker ook nieuwe transistoren en ook nieuwe driverprintjes. Bij het plaatsen van nieuwe drivers wordt ook de wat primitieve bedrading vervangen en gesplitst voor links en rechts. Wat alles bij elkaar een duidelijk hoorbaar verschil geeft, waardoor de set zich moeiteloos kan handhaven tussen moderne ontwerpen en nog steeds meestal de betere is.

De tuner lijkt daar aan te ontsnappen, daar blijft het bij wat lampjes en condensatoren. Die gaat probleemloos verder.

De voorversterker is net als zijn opvolger de Quad 34, al geruime tijd het belangrijkste aandachtspunt. Afgezien van eigen ontwikkelingen en wat aanpassingen aan de moderne bronnen, betere transistoren, ALPS volumeregelaar met dubbele netschakelaar, gestabiliseerde voeding en cinch aansluitingen voor pickup en cd-speler, kwamen er steeds meer problemen met de druktoetsen: kanaalonderbrekingen die met schoonmaken niet meer waren op te lossen. Maar vervangen gaat niet omdat ze al vele jaren niet meer worden gemaakt. En al zouden ze te krijgen zijn, het vervangen van de schakelaars die tussen twee printplaten opgesloten zitten is een lastig karwei dat de printen niet zullen overleven. Nog los van het feit dat de schakelfuncties welliswaar vernuftig maar ook zodanig ingewikkeld zijn dat je je mag afvragen of dat wel zo moet blijven. In de nieuwe versie zijn de spoeltjes van het filter verticaal op een eigen printje gezet om brom te voorkomen als de Quad 33 op een ander apparaat – b.v. de tuner – wordt gezet.

Een paar jaar geleden konden we beschikken over een forse partij nieuwe, niet identieke maar soortgelijke schakelaars die bruikbaar waren voor de Quad 33, maar dat betekende wel dat een nieuw moederbord moest worden ontwikkeld omdat het raster van de contacten anders is. Dit nieuwe moederbord schakelt de ingangen anders en alle functies worden uitgevoerd met minimaal twee parallelle contacten, vaak zelfs drie. De kans op uitval wordt hierdoor vrijwel uitgesloten. Het wordt ook met de dag duidelijker dat op termijn elke Quad 33 problemen met de schakelaars krijgt: een revisie zonder vervanging van de schakelaars is langzamerhand een slechte investering: vroeg of laat ontstaan er problemen. Elke andere ingreep - doorsolderen van sommige functies - is uitstel van executie.
Bij het ontwerpen van het nieuwe moederbord zijn meteen ook wat andere problemen opgeruimd, zuchtende bijgeluiden bij in- en uitschakelen, veroorzaakt door slechte contacten van de insteekprintjes bijvoorbeeld. Kortom, alles wordt vervangen: toch bezig en met een forse prijs, beperkt je jezelf niet tot haf werk. De nieuwe Quad 33/2 voorversterker mag dan ook worden beschouwd als een nieuw apparaat.
Op zich een fraai uitgangspunt: één nieuw moederbord - in plaats van twee - de insteekkaartjes, de voeding en de volumeregelaar. De twee insteekkaartjes op de achterzijde zijn vervallen en op het nieuwe moederbord geïntegreerd. Voor de twee verschillende gevoeligheden (M1 en M2) van de pickup ingang zijn twee dipswitches aangebracht. De cinch ingangen voor pickup en CD zijn voor de nieuwe versie - Quad 33/2 genoemd - standaard: CD op Radio 2 (met verzwakker) en PU parallel aan op Disc. Voor de goede orde: dit is niet gedaan omdat cinch (tulp) beter zou zijn, maar om verloopkabeltjes te voorkomen. Cinch is volstrekt inferieur t.o.v. DIN en zeer ouderwets (begin 1900...); het aanbrengen van cinch aansluitingen op de Quad 303 en 405 versterkers is dan ook onzin. De originele achterzijde blijft behouden bij deze ingreep, maar er is ook een versie met een nieuwe achterzijde met een omschakelaar voor de pickup ingang, die er een AUX2 ingang van maakt voor hen die slechts zelden een pickup gebruiken; beide apparaten kunnen dan continu aangesloten blijven. Aan de voorzijde is geen verschil te zien, behalve dat de stereotoets naar een positie geheel links is verplaatst.

Er is ook nog een versie beschikbaar met zes ingangen met naar keuze een originele of een nieuwe achterzijde. Het verschil met de andere versie is dat de beide cinch ingangen PU en CD nu afzonderlijk in te schakelen zijn via de mono links en mono rechts toetsen. Ook hier is aan de voorzijde geen uiterlijk verschil zichtbaar.